هشدار! پیش رو دست انداز جمعیتی گزارش شده است - راه ساری

گروه دانشگاه خبرنگاران، نسترن محمدحسینی؛ سه دهه از اجرای سیاست های کنترل جمعیت در ایران گذشته است. سیاست هایی که به رغم تبعات شان بر ساختار جمعیتی کشور، هم چنان اجرا می شود و تصمیم جدی برای لغو آن ها از سوی دستگاه های سیاست گذار دیده نمی شود. تداوم در اجرای این سیاست ها و عدم حمایت از خانواده های پرجمعیت، کشور را با یک بحران جدی روبه رو می نماید. بحران سالمندی جمعیت.

سالمندی جمعیت یکی از مسئله های عمدۀ جمعیتی است که ابتدا در کشورهای صنعتی شکل گرفت و سپس به کشورهای دنیا سوم نیز منتقل شد. سالمندی جمعیت یعنی چه؟ برای این پرسش ابتدا احتیاج است سالخوردگی تعریف شود.

طبق گزارش کمیسیون جمعیت و توسعه سازمان ملل، 60 سالگی آستانۀ سالخوردگی است. سالخوردگی یعنی سنی که در آن بیشتر مردم از کار بازنشسته شده و از انواع خاصی از مزایای رفاهی مانند حقوق بازنشستگی برخوردار شوند. هم چنین یکی از پارامترهای مهم سالخوردگی یک جمعیت، اندازۀ سالخوردگی است. اندازۀ سالخوردگی یعنی سالخوردگان چه میزان و درصدی ازکل جمعیت را تشکیل می دهند. جامعۀ سالخورده، جامعه ای است که بیش از 7 درصد جمعیت آن 65 سال و بیشتر هستند. (سام آرام 1370: 115)

اگر چه سالخوردگی جمعیت، مسئله ای نیست که صرفا معطوف به یک کشور و یک دولت باشد، اما تفاوتی که میان کشورها در این زمینه وجود دارد این است که، کشورهای توسعه یافته، فرایند سالخوردگی جمعیت را طی 100 سال طی کردند، درحالیکه این فرایند در کشورهای درحال توسعه در حدود 25 سال رخ داد.

در ایران، در کمتر از دو دهه گذشته نرخ فرزندآوری 70 درصد کاهش داشته است و با استفاده از شاخص های جمعیتی و آماری، اگر همین فرایند جمعیتی ادامه پیدا کند، مطابق پیش بینی سازمان بهداشت دنیای در سال 1429 خورشیدی، درصد افراد بالای 60 سال، به 33 درصد افزایش خواهد یافت و بیشترین جمعیت سالخورده را خواهیم داشت.

تاثیر سیاست های جمعیتی در این فرایند چه بوده است؟

در هر کشوری سیاست های جمعیتی به عنوان جزئی از برنامۀ ملی توسعه، با در نظر دریافت شرایط اجتماعی، چشم اندازهای فرهنگی و منابع مالی تدوین می شود. و هدف از تدوین این سیاست ها، برنامه ریزی جهت حفط و پویایی جمعیت است.

در ایران، سیاست های جمعیتی با به صدا درآمدن زنگ خطر رشد جمعیت، از سال 1367 مجددا احیا شد. احیای این سیاست ها با کاهش میزان باروری همراه شد. سیاست های جمعیتی، با کاهش میزان مرگ و میر و افزایش میزان امید به زندگی همراه بوده است. فرزند کمتر، زندگی بهتر شعاری بود که همزمان با اعمال این سیاست ها تکرار شد. همۀ خانواده های ایرانی با آن آشنایی دارند و چه کسی است که زندگی بهتر را دوست نداشته باشد؟ در نهایت این سیاست ها اجرا شد، به طوریکه در این سال ها آهنگ کاهش باروری در ایران بسیار پرشتاب بوده است و امروز، کارشناسان دربارۀ این شرایط هشدار می دهند. نتیجۀ این هشدارها منجر به تغییر سیاست ها از اواخر دهۀ 80 و ابلاغ سیاست های کلی جمعیت، در سال 93 شد.

هنوز سهم کمی از جمعیت به سالمندان اختصاص دارد اما افزایش سرعت رشد جمعیت سالمند، در مقایسه با رشد جمعیت کل کشور، نگرانی ها را در این زمینه افزایش داده است. کارشناسان از لزوم برنامه ریزی جهت کنترل سالمندی جمعیت و تغییر این سیاست ها می گویند. چرا که سالخوردگی جمعیت دارای پیامدهای سنگینی است که فقط سالخوردگان را در برنمی گیرد، بلکه اثرات سنگین تری را در نظام درمانی، اشتغال و سیاست های تامین اجتماعی بر جای می گذارد.

در این زمینه راه چاره هایی ارائه شده است. یکی از این راه چاره ها تقویت سیستم مالی و درمانی است. اما در کنار آن حمایت از افزایش نرخ باروری و حمایت از خانواده های پرجمعیت حائز اهمیت است.

حال سوالی که در این زمینه پیش می آید این است که آیا دولت در این زمینه اقدامی انجام داده است؟ آیا عملی جهت اعلام شرایط هشدار در زمینه سالمندی جمعیت که در سال های نه چندان دور، گریبان گیرمان خواهد شد، اجرا شده است؟

در روزهای اخیر که کشور درگیر یک ویروس کشنده شد و بسیاری از کسب وکارها به خاطرش تعطیل شد و بسیاری از مشاغل با ضررهای صد درصدی روبه رو شدند، دولت تصمیم به پرداخت بسته های حمایتی و اعطای وام یک میلیون تومانی به تمام خانوارهای یارانه بگیر، گرفت. البته که اصل این اقدام و دریافت آسان این وام از نقاط قوت این طرح است اما هم چنان مسائل مهمی مطرح می شود از جمله اینکه، این طرح حمایتی بسیار کم اثر است.

نرخ تورم در ایران بالاست و این وام ، چندان اثری بر جبران قدرت خرید و متوسط هزینه های یک خانوادۀ ایرانی نخواهد داشت. مسئلۀ دیگر این است که در این طرح به بعد خانوار توجهی نشده است. یعنی اگر خانواده ای یک فرزند داشته باشد و خانوادۀ دیگری سه فرزند داشته باشد و هر دوی آن ها به یک میزان متحمل ضرر مالی شده باشند، به یک میزان وام دریافت می نمایند. مسلما خانواده ای با تعداد فرزند بیشتر، هزینۀ بیشتری دارد و آسیب بیشتری از رکود مالی می بیند، اما در عمل دولت نسبت به هزینه های خانواده های پرجمعیت، بی تفاوت است.

همچنین، هیئت وزیران هفته گذشته طی رویکردی ضد جمعیتی اظهار داشت؛ پس از این پرداخت یارانه موالید مشروط به موافقت وزارت کار و تامین منابع است. این در حالی است که بسیاری کارشناسان عقیده دارند شرایط نابسامان مالی در خانواده، از جمله دلایلی است که مستقیما بر کاهش فرزندآوری نقش دارد.

از طرفی مشکل کمبود بودجه در کشور نیز می تواند از علل عدم دخالت دولت در این زمینه و فکر چاره نکردن بر روی این موضوع باشد. به همین علت منتقدان به طرح اعطای وام یک میلیون تومانی معتقدند، که این وام می توانست با تدبیر و مدیریت بیشتر، به گروه کوچک تری از مردم اعطا شده و در عوض مقدار آن با توجه به میزان احتیاجمندی، به خانواده های کم درآمد با میزان اعضای بالا، اعطا شود.

شاید همین اقدامات کوچک موجب شود خانواد ه ها از داشتن فرزند بیشتر دچار حس شرمندگی نشوند و متوجه این وضع شوند که در موضوع جمعیت، مسئولان حواسشان به دست اندازها-پیری جمعیت و کمبود نیروی کار- هست. بنابراین انتظار می رود نمایندگان در مجلس یازدهم با ورود به عرصه سیاستگذاری نسبت به عواقب بحران پیری جمعیت هوشیار باشند.

نسترن محمدحسینی - عضو کارگروه زنان و خانواده انجمن مستقل دانشگاه تهران

انتشار یادداشت های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط خبرنگاران نیست و صرفاً منعکس نماینده نظرات گروه ها و فعالین دانشجویی است.

ویزارو: ویزای تضمینی شینگن، ویزای کانادا تضمینی

سلو بلاگ: محفلی برای هم اندیشی