راهکارهای معرفی علوم شناختی به مردم، دانشجویان تک رشته ای گلوگاه علوم جدید در کشور - راه ساری

به گزارش خبرنگار علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، علوم شناختی حوزه ای میان و فرارشته ای است که از علوم اعصاب، روانشناسی، زبان شناسی، شناخت اجتماعی و مردم شناسی و هوش مصنوعی و مدل سازی تشکیل شده است.

پیرو این علم شاخه هایی از جمله آموزش و پرورش شناختی، اقتصاد شناختی، شناخت اجتماعی، علوم دفاعی شناختی، مهندسی شناختی، رسانه شناختی، مدیریت شناختی، توانبخشی شناختی و سنجش شناختی وجود دارد.

اما این رشته نسبت به رشته هایی که تحرک در آنها زیاد است، مانند مهندسی، انسانی و پزشکی کمتر مورد توجه واقع شده است؛ درباره دلایل کم توجهی به این رشته در دانشگاه و جامعه و راه کار توسعه بیشتر علوم شناختی با مجید نیلی احمدآبادی دبیر ستاد توسعه علوم و فن آوری های شناختی و رئیس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران گفت وگو نموده ایم.

یاری علوم شناختی به بهبود زندگی افراد عادی و دارای مشکل

فارس: رشته هایی مانند مهندسی، پزشکی یا علوم انسانی بین دانشجویان شناخته شده هستند، اما کمتر شاهد آشنایی دانشجویان با رشته علوم شناختی هستیم و همین طور اثرات این علم در زندگی مردم کمتر ملموس است. علوم شناختی چه یاریی به زندگی مردم می نماید که این موضوع باعث شناساندن بیشتر این علم به مردم شود.

نیلی احمد آبادی: علوم شناختی به سوال قدیمی بشر بازمی شود و شاید قدیمی ترین سوال بشر این است که مغز انسان چگونه کار می نماید و رابطه ذهن و مغز انسان چیست. انسان چگونه یاد می گیرد، چگونه تصمیم می گیرد، چگونه توجه خود را کنترل می نماید و چگونه احساسات در انسان به وجود می آید؛ بنابراین به عبارت دیگر علوم شناختی مهم ترین دانش بشری است و درباره مهم ترین سرمایه بشری به انسان دانش می دهد که بتواند این سرمایه را مدیریت کند.

از این نظر علوم شناختی موضوعی است که برای آحاد مردم مهم می شود و هر پیشرفتی در این علم می تواند زندگی افراد را بهبود بخشد. این علم به کسانی که مشکل بیماری ندارند، یاری می نماید قابلیت های مغزی و ذهنی خود را بهتر بشناسند و بفهمند چگونه می توان از ذهن در سطح فردی و اجتماعی بهتر استفاده کرد.

یکی از مسائل جدی در اجتماع امروز، اعتیاد و مشکل عدم یادگیری خوب در بچه ها است که این بچه ها به واسطه آسیب مغزی دچار کاستی شناختی می شوند.

از جهت دیگر درباره افرادی که دارای کاستی هایی ناشی از بیماری یا آسیب هستند، علوم و فناوری های شناختی به دنبال ایجاد راهکار برای این افراد است؛ برای مثال یکی از مسائل جدی که امروزه در اجتماع بسیار با آن روبرو می شویم، اعتیاد و مشکل عدم یادگیری خوب در بخشی از بچه ها است که این بچه ها به واسطه آسیب مغزی دچار کاستی شناختی می شوند.

از سوی دیگر علوم شناختی کوشش می نماید که ابزارهایی را ایجاد کند که بتوانیم راحت تر تعامل کنیم، در این علم متخصصان به دنبال این هستند که واسطه های کاربری در این حوزه ایجاد نمایند که برای مثال وقتی با تاچ اسکرین موبایل کار می کنیم، سوال جدی وجود دارد که آیا جایگزینی برای این ابزار و راه راحت تری در آینده وجود خواهد داشت یا خیر. به این معنا که به دنبال ایجاد واسط کاربر و ماشین هستیم.

این موارد بخشی از ایده های علوم شناختی در زندگی مردم است. یکی از مسائل اساسی دیگر علوم شناختی این است که وقتی در کنار حوزه های دیگر از جمله هوش مصنوعی و علوم داده قرار می گیرد، از دید افراد معنا داخل داده کجاست؟ به این معنا که وقتی فردی متنی را نوشته چه هدفی از نوشتن این متن داشته است؛ یا وقتی تصویری را نشان فردی می دهیم چه معنایی از آن تصویر درک می نماید؛ بنابراین طیف کارنمودهای علوم شناختی بسیار گسترده است و مرکزیت این علم بر این متکی است که بدانیم مغز چگونه کار می نماید و ذهن چطور کنترل می شود.

علوم شناختی حوزه ای است که در کوشش است مکانیسم کارکرد مغز را بشناسد ؛ در روانشناسی شناختی ببیند که ذهن و مغز انسان چگونه کار می نماید، در زبان شناسی شناختی ببیند که در حوزه زبان شناسی طبیعی، علوم شناختی چه کاربردی می تواند داشته باشد و درک شناخت از زبان را بفهمد.

حوزه های مختلف همه به دنبال حل یک مسئله از دید مختلف هستند، زیرا روش بروزها مختلف است. در زبان ما شناخت، بروز پیدا می نماید، مغز ما یک ماشین محاسباتی است و شناخت مغز یاری می نماید که بفهمیم چطور کار می نماید.

شرط لازم برای ورود به حوزه های علوم شناختی

فارس: رشته علوم شناختی یک رشته میان و فرارشته ای است که با توجه به اینکه رشته های شناخته شده متعدد دیگری وجود دارد که دانشجویان برای جذب در آنها علاقه و مشوق دارند، چه چیزی باعث جذب دانشجویان در رشته علوم شناختی خواهد شد؛ با در نظر دریافت این نکته که طبق سرفصل های دروس آموزشی در تحصیلات تکمیلی علوم شناختی، این رشته دارای دروس تخصصی سنگین است که درک آنها برای همه آسان نخواهد بود.

نیلی احمدآبادی: حوزه علوم شناختی، حوزه بسیار جذابی است زیرا درباره مهم ترین سرمایه بشر صحبت می نماید و سعی می نماید پیچیده ترین سوال های بشر را که به شناخت و به مغز مربوط می شود را به بحث بگذارد، این رشته مسلما رشته ای میان رشته ای و فرارشته ای است و کسی که می خواهد در این حوزه پیروز شود، بدون شک باید ذهن بین رشته ای پیدا کند و درس های رشته های دیگر و حوزه های دیگر را یاد بگیرد، اما این طور نیست که کسی که همه این حوزه ها را بلد نباشد، نتواند وارد رشته علوم شناختی شود.

چند حوزه اصلی وجود دارد که فرد با تسلط نسبی بر آنها می تواند وارد رشته علوم شناختی شود؛ برای مثال کسی که در رشته ای که با داده و روش های یادگیری ماشین سروکار دارد، می تواند این رشته را با علوم اعصاب ترکیب کند و از این راه وارد علوم شناختی شود؛ یا علم داده و روش های یادگیری ماشین را با زبان شناسی شناختی ترکیب کند یا می تواند سراغ ابزارسازی برود و ابزارهایی بسازیم که مغز را بخوانیم و در مغز بنویسیم و برای این کار ابزارسازی کنیم.

اگر شخص بخواهد وارد حوزه علوم شناختی شود و در آن پیروز باشد، حتما باید تفکر میان رشته ای و درکی از حوزه های مختلف داشته باشد.

این فرد باید علوم اعصاب بلد باشد که بتواند این کار را انجام دهد؛ بنابراین ترکیب شدن همه زیرحوزه های علوم شناختی با حوزه های مربوط به خود، دری را باز می نماید که شخص بتواند وارد حوزه علوم شناختی شود و اگر بخواهد در علوم شناختی پیروز باشد، حتما باید تفکر میان رشته ای و درکی از حوزه های مختلف داشته باشد.

بنابراین با توجه به اینکه این رشته با علوم اعصاب، روانشناسی، زبان شناسی، شناخت اجتماعی و مردم شناسی مرتبط است هم دانشجویان از رشته های متعددی امکان پیروزیت در این حوزه را دارند.

علاقه دانشجویان رشته های مهندسی، روانشناسی، پزشکی، علوم پایه و فیزیک جذب به علوم شناختی

فارس: با توجه به تجربه برگزاری دوره های ارشد و دکتری که در حوزه علوم شناختی در کشور، طبق تجربه بیشتر دانشجویان از چه رشته هایی وارد رشته علوم شناختی می شوند؟

نیلی احمدآبادی: رشته علوم شناختی مقطع کارشناسی ندارد و همچنین پرداختن به علوم شناختی الزاما به معنی وارد شدن به رشته علوم شناختی در مقاطع تکمیلی فوق لیسانس و دکتری نیست. هم اکنون تعداد زیادی از دانشجویان در حوزه علوم شناختی کار می نمایند، اما مدرک علوم شناختی را نمی گیرند و مدرک مقطع تحصیلی مربوطه را می گیرند؛ بنابراین با توجه به اینکه علوم شناختی حوزه ای بین رشته ای و فرارشته ای است، هر کس می تواند امتحان کنکور را پشت سر بگذارد و وارد این رشته شود که در حال حاضر هم دانشجویان از رشته های متنوعی از جمله مهندسی، روانشناسی، پزشکی، علوم پایه و فیزیک جذب این رشته می شوند.

پای لنگ دانشگاه ها در همه حوزه های بین رشته ای از جمله علوم شناختی

فارس: آیا علوم شناختی آن طور که باید بین دانشجویان، در دانشگاه و بین مردم شناخته شده است و برای شناساندن بهتر این علم به مردم باید چه کرد؟

نیلی احمدآبادی: معتقدم علوم شناختی هنوز صندلی واقعی خود را بین مردم پیدا ننموده است و یک دلیل جدی در این ضعف این است که هنوز حوزه های بین رشته ای و فرارشته ای در دانشگاه های کشور به خوبی شناخته و مقبول نشده اند و دانشگاه ها در حوزه های بین رشته ای ضعیف هستند و این موضوع تنها در باره علوم شناختی صادق نیست.

ذهنیت بین رشته ای را باید در دانشگاه ها و بین دانشجویان تقویت کرد و این حوزه را به دانشجویان علاقمند بیشتر معرفی کرد و درس هایی که بتواند زمینه های لازم برای علوم شناختی را به دانشجوهای رشته های مختلف ارائه دهد، در دانشگاه ها تدریس کرد و در پروژه های ارشد و دکتری، دانشجویان را ترغیب کرد که برای انجام تز به سراغ این رشته ها بروند.

گلوگاه علوم جدید در کشور این است که دانشگاه های کشور دانشجویان را طوری تربیت می نمایند که تک رشته ای فعالیت نمایند. در همه رشته های میان رشته ای و فرارشته ای که موضوعات روز هستند، با این مشکل روبرویم و در سال های آینده این مشکل را بیشتر خواهیم دید.

فعالیت های بسیاری در 5 سال اخیر در کشور در این حوزه اجرا شده و علاقه دانشجویان به این حوزه و توسعه رشته های علوم شناختی در کشور رشد سریعی داشته است، اما با این حال فکر می کنیم جای کار زیادی برای گسترش این حوزه در کشور وجود دارد که مهم ترین گلوگاه این مشکل این است که دانشگاه های کشور دانشجویان را طوری تربیت می نمایند که تک رشته ای فعالیت نمایند و دیدگاه بین رشته ای نداشته باشند و گلوگاه علوم جدید در کشور ما اینجاست که مختص علوم شناختی هم نمی شود، اما در این علم بارزتر است که در سایر رشته های میان رشته ای و فرارشته ای که موضوعات روز هستند، با این مشکل روبرویم و در سال های آینده حتی بیشتر از پیش این مشکل را خواهیم دید.

پیگیری رشته علوم شناختی با عناوین مختلف در دانشگاه های جهان

فارس: اهمیت و صندلی رشته علوم شناختی در خارج از کشور چگونه است؟

نیلی احمدآبادی: رشته علوم شناختی در همه جهان رشته جدیدی است و با اینکه سوال قدیمی بشر است، اما ابزارها جدید هستند. این طور نیست که در همه جهان رشته ای به نام علوم شناختی داشته باشیم، بلکه این زمینه به شکل های مختلفی در حال پیگیری است که در بعضی کشورها اسم علوم شناختی را برای آن انتخاب نموده اند و در بعضی دانشگاه ها هم با نام های دیگری دنبال می شود.

این حوزه سعی می نماید که کارکرد مغز و ذهن را بیشتر بشناسد و بفهمد که چگونه می توان این کارکرد را ارتقا داد و اگر دچار مشکل شده، کارکرد را بهبود داد و چگونه می توان قوای ذهنی بشر را افزایش داد که از این دست مسائل جدی را دنبال می نماید؛ از این رو برای مثال در بعضی دانشگاه ها در قالب رشته علوم اعصاب شناختی دنبال می شود، در بعضی دانشگاه ها در دانشکده های روانشناسی جزئی از روانشناسی شده است و در بعضی دانشگاه ها هم در دانشکده های مهندسی به اسم مهندسی یا علم مغز دیده شده است.

فراهم شدن زیرساخت های دولتی برای ساخت ابزار مورجهانز رشته های علوم شناختی

فارس: رشته علوم شناختی احتیاج به چه تجهیزاتی احتیاج دارد که در کشور نیست و چه توانایی برای ساخت تجهیزات مورجهانز در کشور وجود دارد؟

نیلی احمدآبادی: تجهیزات در حوزه های مختلف علوم شناختی متفاوت است. حوزه هایی که به حوزه های علوم انسانی نزدیک می شود مانند روانشناسی شناختی و زبان شناسی شناختی از نظر ابزار احتیاج به ابزارهای پیچیده نداریم و نگاه و تسلط بین رشته ای مورد احتیاج است.

در بعضی رشته ها مانند مهندسی مغز یا علوم اعصاب شناختی تجهیزات به روزی را احتیاج داریم که این تجهیزات هر روز جدید ساخته می شوند و پیشرفت می نمایند؛ به این معنا که شبیه رشته های سنتی نیست که یک سری ابزار پایه داشته باشد و سال ها بتوان بر اساس همان تجهیزات، تحقیقات را جلو برد. همچنان که در این حوزه جلو می رویم، ابزارهای پیچیده تر و دقیق تری برای فهم کارکرد مغز و تعامل با مغز در حال ساخت است.

هرچه در راستا علوم شناختی جلوتر برویم ابزارهای جدیدی مورد احتیاج خواهند بود و در نتیجه باید ابزارساز هم باشیم؛ همچنان که در سال های اخیر سعی شده زیرساخت هایی مانند آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز ایجاد و تجهیز شود و دانشگاه ها و شرکت های دانش بنیان در حال ساخت ابزارها هستند.

اتفاقی که در کشور اتفاق افتاده این است که سعی شده زیرساخت هایی مانند آزمایشگاه ملی نقشه برداری مغز ایجاد شود که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ستاد علوم شناختی آنها را ایجاد نموده اند و مجموعه آزمایشگاه هایی در کشور تجهیز شده اند و شرکت هایی در حال ساخت ابزارها هستند.

اما در این راستا هرچه جلوتر برویم ابزارهای جدیدی مورد احتیاج خواهند بود و ابزارهای موجود کارآیی کمتری پیدا می نمایند؛ بنابراین در این حوزه باید ابزارساز هم باشیم و در این حوزه هم مجموعه ای از دانشگاه ها و شرکت های دانش بنیان در حال فعالیت هستند.

انتهای پیغام/