سه ضلع مثلث برای شکل گیری شهر هوشمند چیست؟ - راه ساری

تاکنون تعاریف زیادی برای شهر هوشمند ارائه شده که هر یک بر جنبه متفاوتی تاکید دارد. بعضی از آنها بر زیرساخت ارتباطی و سخت افزار و نرم افزار مورد احتیاج شهر هوشمند اصرار دارند و بعضی دیگر تنوع خدمات و سرویس های مبتنی بر فناوری اطلاعات را معیار ارزیابی شهر هوشمند می دانند. شهر هوشمند یک مفهوم چند وجهی است. از آنجایی که شهرها باید جوابگوی تغییرات زمینه ای که در آن زیست می نمایند، باشند و اینکه چه چیزی باید به عنوان هوشمند در نظر گرفته گردد، بستگی به شرایط زمینه ای متنوع از قبیل سیستم سیاسی، شرایط جغرافیایی و انتشار فناوری دارد. در واقع راه چاره های هوشمند به سادگی نمی تواند کپی و یا به صورت دستورالعمل های اجباری وضع گردد از این رو احتیاجمند این است که ارزش آنها برای زمینه های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد. به عنوان نمونه خدمات دولت الکترونیک و سرویس های سازمان های عمومی و خصوصی، حمل و نقل، آموزش، بهداشت، دفع پسماند، گردشگری، اقتصاد، کسب و کارها و بسیاری موارد دیگر که از قالب سنتی خارج شده و با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت هوشمند ارائه می شوند، هریک بخشی از امکانات شهر هوشمند هستند. افزایش بهره وری و بهینه سازی مصرف انرژی در خانه های هوشمند یکی دیگر از نمونه های شاخص توسعه شهر های هوشمند است. اتومبیل های هوشمند و شبکه ارتباطی بین خودرویی باعث کاهش ترافیک و آلودگی و ارتقای ایمنی و کاهش تصادفات می گردد. در مقیاس کلان، همه شهروندان در زیست بوم پیچیده شهرهای هوشمند، اطلاعات را به اشتراک گذاشته و با سایر داده هایی که از دوربین ها و انواع سنسور های دیگر دریافت و تجزیه و تحلیل می گردد، ترکیب شده و بهترین تصمیمات در هر لحظه از سوی شهروندان و مدیران شهری اتخاذ می گردد.

بی تردید همه این موارد ارزشمند بوده و مصادیقی از پیاده سازی شهر هوشمند هستند ولی اجازه دهید در این مجال موضوع شهر هوشمند را از زاویه ای دیگر نگاه کنیم. شهر هوشمند از کنار هم قرار دریافت سه مولفه شکل می گیرد: زیر ساخت و بستر لازم، خدمات دهندگان و خدمات گیرندگان که هر یک را با اختصار توضیح می دهیم. منظور از زیر ساخت تمام اجزای ارتباطی، سخت افزاری و نرم افزاری لازم برای ارائه و بهره برداری از خدمات شهر هوشمند است شامل شبکه های ارتباطی با سرعت دسترسی قابل قبول، گستردگی و سهولت دسترسی کاربران، سخت افزار و تجهیزات لازم از قبیل مراکز داده، خدمات ابری و اینترنت اشیاء و نسل 5 موبایل و ... است. این بخش عمدتا از وظایف حاکمیت بوده و نقش بخش خصوصی در آن کمرنگ تر است. مولفه دوم خدمات دهندگان هستند شامل دستگاه های دولتی، عمومی و بخش خصوصی که باید ارائه خدمات و محصولات خود را هوشمند نموده و از بستر فوق به نحو مطلوب استفاده نمایند. مولفه سوم هم خدمات گیرندگان هستند که با تکیه بر ملزومات مورد احتیاج شامل ارتباط مناسب و تجهیزات کافی می توانند از این خدمات استفاده نمایند.

حال سوال اینجا است که آیا این سه ضلع مثلث برای شکل گیری شهر هوشمند کافی است؟ آیا در حال حاضر این سه مولفه موجود است؟ اگر اینها وجود دارد پس چرا توسعه شهر هوشمند در کشورمان با سرعت کافی اتفاق نمی افتد؟ البته شاید بگویید زیرساخت ها کافی نیست ولی حتی به تناسب زیرساخت های موجود نیز شاهد توسعه شهر هوشمند نیستیم. به زعم نگارنده در حال حاضر و در شرایط موجود نیز بسیاری از خدمات شهر هوشمند در شهر های ایران می تواند ارائه گردد که محقق نشده است. آیا دستور العمل یا بخش نامه هایی ضروری است تا شهر هوشمند پیاده سازی گردد؟ آیا خدمات دهندگان به مزایای هوشمند سازی سرویس های خود واقف نیستند؟ آیا با هوشمند سازی سرویس ها بهره وری و سود ارائه دهندگان خدمات بیشتر نمی گردد؟ آیا خدمات گیرندگان تمایلی به استفاده از خدمات شهر هوشمند ندارند و از مزایای آنها مطلع نیستند؟ پاسخ این سوالات منفی است یعنی بخش خصوصی همیشه در صدد افزایش بهره وری و سود خود است و از طرف دیگر شهروندان نیز انگیزه کافی برای بهره مندی از خدمات شهر هوشمند دارند. تاکسی های اینترنتی نمونه ای پیروز از خدمات حمل و نقل در شهر هوشمند است که به محض وجود شرایط لازم، بخش خصوصی ورود پیدا نموده و به شدت مورد استقبال شهروندان نیز نهاده شد پس چرا در دیگر زمینه ها توسعه کافی اتفاق نیفتاده باید پاسخ را در دو محور جستجو کرد.

بخش اول مربوط به خدماتی است که از سوی دولت ارائه می گردد و در حیطه حاکمیت است. به نظر می رسد قصور در هوشمند سازی این خدمات عمدتا به دلیل فقدان انگیزه کافی نزد مسئولین مربوط و تا حدودی نیز محدودیت های بودجه و اعتبارات است که امیدواریم دولت در این زمینه اهتمام ورزیده و برنامه ریزی مناسبی داشته باشد.

محور دوم به مشکلاتی مربوط می گردد که مانع سرمایه گذاری و مشارکت بخش خصوصی در حوزه خدمات شهر هوشمند است. قانونگذاری متناسب و سریع، برطرف موانع سرمایه گذاری، ایجاد اعتماد و امنیت سرمایه گذار، تنظیم مقررات به موقع و کارا، حمایت از مالکیت فکری و حقوق معنوی، نظام حقوقی و قضایی متناسب با احتیاج روز در کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی از جمله مواردی است که می تواند ایجاد انگیزه نموده و بخش خصوصی را به سرمایه گذاری در این زمینه ها ترغیب کند. از طرف دیگر قانونگذاری متناسب و بروز برای حمایت از مصرف نماینده، ایجاد امنیت و حفظ حریم خصوصی و اعتمادزایی نزد شهروندان نیز باید به موازات مباحث قبل انجام گردد تا کاربران نیز انگیزه کافی برای استفاده از خدمات شهر هوشمند داشته باشند. بنابر این وجود سه مولفه فوق الذکر شرط لازم برای توسعه شهر هوشمند است ولی کافی نیست و بستر حقوقی، قضایی و رگولاتوری مناسب می تواند محرک کافی برای اتصال این سه ضلع مثلث و توسعه خدمات شهر هوشمند باشد. امروزه اقتصاد دیجیتال با سرعتی سرسام آور درحال متحول کردن کسب و کارهای قبلی در اقتصاد سنتی است و رصد به موقع و برطرف موانع توسعه اقتصاد دیجیتال یک ضرورت غیرقابل انکار در جهان است. مفاهیم جدیدی مثل اقتصاد اشتراکی در بستر اقتصاد دیجیتال ظهور و بروز داشته و با ایجاد کسب و کارهای جدید، گردش اقتصادی بسیار گسترده تر از قبل ایجاد می نماید. در این صورت تردیدی نیست که خدمات دهندگان و خدمات گیرندگان انگیزه کافی برای ایفای نقش موثر در شهر هوشمند را خواهند داشت و توسعه شهر هوشمند بدون احتیاج به دستورالعمل و ابلاغیه های بالادستی بصورت ذاتی و خودبخود حادث می گردد.