قدیمی ترین گزارش بشر از مشاهده شفق قطبی - راه ساری

به گزارش خبرنگاران، شَفَق قُطبی یکی از پدیده های جوی کرهٔ زمین است که پدیدهٔ ظهور نور های رنگین و متحرک در آسمان شب است و معمولاً در عرض های نزدیک به دو قطب زمین بر اثر برخورد ذرات باردارِ بادِ خورشیدی و یونیزه شدن مولکول های موجود در یون سپهر (یونوسفر) زمین به وجود می آید. این پدیده زیبا بی شک از همان زمان که نگاه بشر به آسمان ها دوخته شد، مورد توجه انسان بوده، اما گزارش های شناخته شده از این پدیده تا همین اواخر به چند سده ابتدایی پیش از میلاد مسیح بازمی گشت. ولی آنالیز مجدد یک سالنامه باستانی چینی معروف به سالنامه بامبو (Zhúshū Jìnián) که یک وقایع نگاری مربوط به رخداد های سال های 2400 تا 299 پیش از میلاد مسیح است، این شرایط را تغییر داده است.

هیساشی هایاکاوا، محقق دانشگاه ناگویا و دکتر مارینوس آنتونیوان از موزه باستان شناسی و مردم شناسی دانشگاه پنسیلوانیا، می گویند: گزارش های تاریخی مربوط به مشاهده شفق قطبی، دانش ما را در خصوص فوران های خورشیدی و تغییرپذیری طولانی مدت خورشید در مقیاس زمانی هزاره ای فراتر از پوشش زمانی مشاهدات ابزاری، در مقیاس های زمانی دهه تا صد ساله توسعه می دهند. چنین توسعه های زمانی به نفع جامعه علمی است و تعداد مطالعات موردی در خصوص رویداد های شدید آب و هوایی فضایی با فرکانس کمتر، اما تأثیر بالقوه بالاتر بر زیرساخت های فناوری مدرن را افزایش می دهد.

این دانشمندان اشاره می نمایند؛ تا کنون تصور می شد، قدیمی ترین گزارش های ارائه شده متقن از شفق های قطبی به قرن هفتم قبل از میلاد برمی گردد. اما وقتی ما یک گزارش نجومی در سالنامه باستانی بامبو چین را تجزیه و تحلیل کردیم، متوجه شدیم که روایتی که تا به امروز توجه چندانی به آن نشده باید کهنترین اشاره به یک شفق قطبی باشد. هایاکاوا و آنتونیوان در مقاله خود می نویسند: این گزارش اشاره به نوری پنج رنگ دارد که در قسمت شمالی آسمان، در شبی نزدیک به خاتمه سلطنت پادشاه ژائو از سلسله ژو، دیده شده است.

نویسندگان، مکان رصدی را در اطراف هاوجینگ (N34°14, E108°46) پیدا کردند و تاریخ این رویداد را در 977 یا 957 قبل از میلاد معین کردند. آن ها اشاره می نمایند: بر این اساس، ما امتداد دید شفق به سمت استوا را در عرض جغرافیایی مغناطیسی ≤39.0 درجه محاسبه نموده ایم و مرز بیضی شفق به سمت استوا را به صورت ≤45.5 درجه در عرض جغرافیایی ثابت بازسازی نموده ایم. این اولین رگزارش ثبت شده از شفق های قطبی است که تا به امروز از هر نقطه در دنیا بدست آمده است.

با توجه به تاریخگذاری این رویداد، می توان فهمید که شفق قطبی گزارش شده در سالنامه چینی بامبو، دویست سال قدیمی تر از کهنترین گزارش شناخته شده قبلی از شفق قطبی است که بر روی لوح های خط میخی به وسیله ستاره شناسان آشوری در دوره زمانی 679-655 قبل از میلاد ثبت شده است. بعضی از دانشمندان بعلاوه رؤیای حزقیال نبی را که اکنون به سال 594 یا 593 قبل از میلاد برمی گردانند، با کهنترین روایت از شفق در خاورمیانه مرتبط می دانند، اما به دلایل مختلف این متن اعتبار استنادی زیادی برای مورخان به علت تغییرات زیادی که در طول تاریخ در آن ایجاد شده، ندارد. به هر حال، اگر این منبع اخیر را هم نادیده بگیریم باز یک منبع بین النهرینی جزو قدیمی ترین گزارش های ثبت شده از مشاهده شفق قطبی را ارائه می دهد. در دفتر خاطرات نجومی پادشاه بابل، نبوکدنصر دوم گزارشی مربوط به سال 567 قبل از میلاد وجود دارد که به مشاهده شفق مربوط می گردد.

اما چرا تا به امروز کسی متوجه گزارش سالنامه چینی موسوم به بامبو و توصیف شفق قطبی در آن نشده بود؟ دانشمندان می گویند که نسخه خطی این سالنامه در طول تاریخ سرنوشت جالب توجهی داشته است. نسخه اصلی این سالنامه در قرن های اولیه پیش از میلاد ظاهرا گم شده بود تا اینکه دوباره در قرن سوم میلادی پیدا می گردد و باز در دوره فرمانروایی سلسله سونگ، گم می گردد. در قرن شانزدهم میلادی دوباره سالنامه بامبو پیدا می گردد، اما ظاهراً از روی نسخه اصلی نوشته شده بود و تغییراتی در متن اصلی آن ایجاد شده بود. دانشمندان می گویند در طی همین رویداد ها بود که احتمالاً رویداد مربوط به مشاهده یک نور پنج رنگ، به پدیده شناخته شده دیگری یعنی یک دنباله دار، در نسخه تازه تبدیل شد.

در واقع ناسخان تازه سالنامه باستانی به هنگام نسخه برداری از متن باستانی و احتمالاً فرسوده، عبارت نور پنج رنگ را با دنباله دار جایگزین کردند که احتمالا شناخت بهتری نسبت بدان داشتند. آنالیز های نسخه شناسی تازه، اما این اشتباه در نسخه برداری را شناسایی نموده و به صراحت اعلام می نماید که اشاره به دنباله دار نباید قرائت درست از متن اصلی باشد. در این میان مطالعات ستاره شناسی نیز به یاری نسخه شناسان آمد تا شکاف ها را پُر کند. نتیجه کشف قدیمی ترین گزارش تا به امروز بشر از پدیده شفق قطبی است که قدمت آن به حدود هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. این موضع یک دستاورد جالب توجه برای اخترشناسان نیز است، زیرا با استفاده از این گزارش های تاریخی می توانند فعالیت های خورشیدی را در مقیاس زمانی گسترده تری آنالیز نمایند. نتایج این پژوهش در مجله Advances in Space Research منتشر شده است.

منبع: sci-news

نوشته: مصطفی جرفی-خبرنگاران