تخریب زیستگاه، تقابل با انسان و توله کُشی؛ بلای جان خرس ها - راه ساری

خرس ها موجودات مهربانی هستند و معمولاً از هر چیزی تغذیه می نمایند؛ علف، بلوط، حشرات، میوه و حتی گوشت به مذاق این حیوانات عظیم الجثه و همه چیزخوار خوش می آید، اما با تمام این ها مانند دیگر حیوانات برای ادامه زندگی و بقا در زحمت هستند و به علت تخریب زیستگاه و تقابل و تعارض با انسان در معرض تهدید هستندد.

به اعتقاد کارشناسان امر؛ خرس یک گونه چتر است از این رو حفاظت از آن در جهان بسیار حائز اهمیت است، در تعریف آن می توان گفت که خرس در بهار بیشتر از علف های تازه تغذیه می نماید، آخر بهار و اول تابستان حشرات زیاد می شوند و بیشتر از آن ها می خورد، در اواخر تابستان میوه ها فراوان است و خرس آغاز به خوردن میوه ها می نماید، آخر تابستان و اول پاییز بلوط زیاد می گردد بنابراین به خوردن بلوط بسیار وابسته می شوند، در پاییز و زمستان که هوا سرد می گردد و دیگر چیزی برای خوردن ندارند تا این جثه بزرگ را سیر نمایند می خوابند البته اگر در طول سال هر وقت که بتوانند شکار نمایند گوشت می خورند.

بنابراین برای حفاظت از خرس، باید از علف، حشرات و میوه ها نیز محافظت نمایند از این رو یک گونه چتر محسوب می گردد زیرا گونه های دیگر در سایه آن حفاظت می شوند و این در واقع یک استراتژی حفاظت برای مدیران است.

باقر نظامی عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست سازمان محیط زیست درباره وضعیت خرس های ایران با اشاره به اینکه در ایران دو گونه خرس قهوه ای و سیاه وجود دارد، به خبرنگار علمی خبرنگاران گفت: جمعیت خرس قهوه ای در رشته کوه های البرز و زاگرس گسترده است در واقع در 22 استان کشور، این گونه وجود دارد.

** خرس قهوه ای ایران در خطر انقراض

وی اضافه نمود: خرس قهوه ای در جهان زیرگونه های مختلف دارد و تقریباً در کل نیمه کره شمالی پراکنده است مثلاً خرس گریزلی در امریکا با 650 کیلو یا خرس کودیاک که حدود یک تن وزن دارد همان خرس قهوه ای ایران است با این تفاوت که خرس قهوه ای ایران کوچک ترین زیرگونه با وزن حدود 250 کیلوگرم است. در واقع خرس قهوه ای در کشورهای مختلف با نام محلی خاصی شناخته می گردد.

وی ادامه داد: این خرس در جهان از لحاظ تعداد جمعیت از وضعیت خوبی برخوردار است یعنی در کمترین مرحله نگرانی واقع شده است اما در ایران و حوزه خاورمیانه در شرایط خطر انقراض است چون جمعیتش بیشتر تحت تأثیر عوامل مختلف تهدید قرار گرفته است.

** خرس سیاه در وضعیت بحرانی

این کارشناس حیات وحش گفت: خرس سیاه گونه دیگر خرس در ایران است که در استان سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان و حاشیه شرقی و شمال شرقی استان هرمزگان وجود دارد.

وی اضافه نمود: وضعیت خرس سیاه اسفبار است و به شدت در خطر انقراض واقع شده است در واقع می توان گفت که وضعیت آن بحرانی است و خیلی ها احتمال می دهند که کمتر از 100 قلاده خرس سیاه در ایران وجود داشته باشد.

** تخریب زیستگاه و تقابل با انسان مهم ترین عوامل تهدید خرس ها

نظامی گفت: تخریب زیستگاه مهم ترین تهدید حیات خرس ها است، مثلاً در حوزه زاگرس تمام جنگل های بلوط در حال از بین رفتن هستند، در حوزه البرز جاده سازی، ویلاسازی و جنگل تراشی زیستگاه های این حیوانات را نابود نموده است.

وی تعارض و تقابل با انسان را دومین عامل تهدید خرس ها مطرح نمود و اضافه نمود: خرس به بزرگ جثه بودن، نیازهای غذایی و زیستگاهی زیادی دارد و همین مسئله باعث شده تعارضش با انسان زیاد گردد؛ بسیاری از مواقع جنگل تراشی و ویلاسازی باعث نفوذ انسان به زیستگاه این حیوانات می گردد و خرس هم برای یافتن غذا به ناچار وارد آبادی ها شده و مثلاً دامهای کوچک را می خورد، از زباله تغذیه می نماید یا زمین های کشاورزی و باغات میوه را تخریب می نماید که همین مسئله موجب واکنش انسان ها و کشته شدن حیوان می گردد.

** توله کُشی تهدید دیگر خرس ها

نظامی درباره نحوه زادآوری خرس ها گفت: خرس ها هر دو تا سه سال یک بار زادآوری می نمایند، از آنجا که معمولاً یک تا دو سال توله هایشان با آن ها می مانند تا بزرگ و مستقل شوند از این رو بعد از آن تا جفت گیری کند و توله به جهان بیاید معمولاً یک فرآیند سه ساله طی می گردد.

وی اضافه نمود: خرس ها معمولاً در هر زایمان، بین یک تا سه توله به جهان می آورند البته هر چقدر سن مادر بیشتر باشد تعداد توله ها در زمان تولد و هم از لحاظ زنده ماندن بعد از تولد بیشتر می گردد چون مادر باتجربه تر شده و بهتر می تواند از توله ها مواظبت کند.

عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست سازمان محیط زیست ادامه داد: اولین بارداری خرس های ماده در سه تا چهار سالگی رخ می دهد که معمولاً یک توله به جهان می آورند اما وقتی سن آن ها از 8 سال به بالاتر می رود تعداد توله ها نیز بیشتر می گردد چون هم جثه حیوان بزرگ تر می گردد و هم باتجربه تر شده اند در این حالت نرها هم به راحتی نمی توانند به آن ها حمله نمایند زیرا ماده ها باهوش تر شده اند.

به گفته وی خرس ها معمولاً 12 تا 15 سال در طبیعت عمر می نمایند.

نظامی گفت: البته خیلی از خرس ها خودشان را از بین می برند مثلاً تصور کنید جمعیت کم است و خرس های نر نمی توانند سه سال صبر نمایند تا جنس ماده دوباره آماده جفت گیری یا به اصلاح فحل گردد تا زمانی که ماده توله دارد فحل نمی گردد (برای جفت گیری آماده نیست) از این رو خرس های نر توله ها را می کشند تا مادر زودتر آماده جفت گیری گردد که به اصطلاح به آن توله کُشی می گویند که خود تهدیدی برای جمعیت آن ها محسوب می گردد.

طبق برآوردها حدود یک هزار تا هزار و 300 خرس قهوه ای و کمتر از 100 قلاده خرس سیاه در زیستگاه های طبیعی ایران زندگی می نمایند.

علمی 9014** 1055