موانع دائمی شدن زاینده رود - راه ساری

در آستانه یک فصل آبی جدید، باز هم پرونده زاینده رود و تصمیم گیری درباره مهم ترین بهانه جاری بودن رودخانه یعنی سهم حقابه داران، روی میز شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده رود آمد. سال 98 برای زاینده رود، سالی نکو بوده که با جاری شدن آب در بستر همیشه خشک رودخانه در چند روز مانده به تحویل سال شروع شد و تا سرانجام بهار ادامه یافت. هنوز چند روزی از خشکی تابستانه زاینده رود نگذشته بود که اعضای شورای هماهنگی اظهار داشتند که با توجه به بارش های نرمال بهاری، برای نخستین بار در طول 10 سال گذشته، رودخانه در تابستان نیز زنده می ماند. اکنون اما با نزدیک شدن به فصل پاییز و در آستانه یک سال آبی جدید، اما و اگرهای فراوانی برای دائمی شدن شاهرگ حیاتی فلات مرکزی ایران مطرح می گردد.

• وقتی شرایط زاینده رود عادی نیست

براساس مصوبه نوزدهمین نشست شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده رود قرار بود در ماه های مرداد و شهریور، نزدیک 20 روز در شرق اصفهان و 15 روز در غرب، آب تحویل کشاورزان داده گردد اما جریان رودخانه در تابستان قطع نشد و حتی به درخواستکشاورزان، مسئولان آب منطقه ای و استانداری تصمیم گرفتند توزیع آب از سد زاینده رود تا دوازدهم مهر برای آبیاری مزارع شرق و غرب استان ادامه یابد. همه این چانه زنی ها برای جلوگیری از مرگ دوباره رودخانه ای است که تا همین یک دهه پیش یکی از رودهای دائمی کشور بود اما اکنون سرنوشتش به بارش های بالادست و میزان اضافه برداشت های راستا گره خورده است.

اسفندیار امینی، رئیس کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان درباره موانعی که بر سر راه دائمی شدن دوباره زاینده رود وجود دارد به خبرنگاران می گوید: یکی از مهم ترین موانع این است که شرایط رودخانه در ساماندهی و لایروبی نرمال نیست، در بالادست سد زاینده رود و همچنین پایین دست یعنی محدوده لنجان و مبارکه، هنوز مسائل زیادی در بستر رودخانه وجود دارد که به داخل شهر اصفهان نیز کشیده می گردد، چراکه بستر رودخانه کاملا صاف شده تا به زیبایی شهر یاری کند.

وی صافی و پهن شدن بستر رودخانه در شهر اصفهان را باعث پرت و نفوذ بیشتر آب به داخل زمین می داند و می افزاید: شکل طبیعی رودخانه، آبراهه ای بود که باعث می شد حتی در زمانی که جریان آب اندکی از آن عبور می نماید، خشک نگردد، علاوه بر این برخی محدودیت ها باعث شده امکان جریان دائمی آب در رودخانه وجود نداشته باشد، یعنی اگر قرار گردد یک جریان حداقلی مثل 5 متر مکعب در ثانیه آب در رودخانه رها گردد تا دوباره مسائل زیست محیطی اصفهان شدت نیابد، این حجم از آب تا مسافت کوتاهی پیش می آید و به سرعت تمام می گردد.

• لایروبی نشدن بستر رودخانه

رئیس کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان لایروبی نشدن بستر رودخانه را یکی از موانع بازگشت این رود به حالت عادی و طبیعی خود می داند و می گوید: همچنین در راستا این رود از بالادست تا پایین دست، چاه های عمیق و نیمه عمیق و بندهای فراوانی به دست کشاورزان یا در راستای طرح های آبخیزداری ایجاد شده که دائمی شدن جریان زاینده رود را ناممکن نموده است. وی با انتقاد از روی کاغذ ماندن همه طرح هایی که تاکنون برای ساماندهی و احیای زاینده رود تصویب شده است، ادامه می دهد: مختصر ساماندهی که در سال های اخیر روی این رودخانه انجام شد دستاورد قراردادهای بین صنف کشاورزان با شرکت آب منطقه ای بوده است با این وجود بسیاری از قانون ها مانند مصوبات 9 ماده ای یا حتی بسیار قبل تر از آن، یعنی طومار شیخ بهایی و قول های دولت برای حل مشکل زاینده رود در حال حاضر اجرا نمی شوند.

• چاه هایی که سالی 4میلیارد متر مکعب آب می بلعند

چاه های غیرمجازی که در راستا زاینده رود حفر شده اند، یکی از بزرگ ترین دلایل کاهش حجم آب این رودخانه و مصرف بیش از اندازه در بخش کشاورزی معرفی می شوند. مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان نیز با اشاره به شناسایی بیش از 17 هزار چاه غیرمجاز در استان اصفهان، می گوید: نزدیک به 9 هزار حلقه از این چاه ها فعالند و سالانه بیش از 400 میلیون متر مکعب آب از دلِ زمین استخراج می نمایند، همچنین بیش از 43 هزار حلقه چاه مجاز در استان وجود دارد که این تعداد چاه هر سال حدود 3 میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آب استخراج می نماید.

سیدمهدی میرباقری شناسایی چاه های مجاز در بخش کشاورزی را نزدیک به 35 هزار حلقه برشمرده و می افزاید: این چاه ها نیز سالانه بیش از 3 میلیارد و300 متر مکعب آب از زمین خارج می نمایند، به علاوه بخش صنعت با افزون بر 6 هزار حلقه چاه، سبب خروج 200 میلیون متر مکعب و بخش آشامیدنی با هزار و 735 حلقه چاه موجب استخراج 132 میلیون متر مکعب از آب های زیرزمینی می شوند.

مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان، مصرف بی حساب و کتاب منابع زیرسطحی را باعث اختلال در تعادل آب های زیرزمینی می داند و هشدار می دهد: متوسط کسری سالانه مخازن آب زیرزمینی استان 602 میلیون متر مکعب است، متوسط اُفت درازمدت سالانه آب زیرزمینی 41 سانتی متر و مجموع کسری آبخوان های زیرسطحی استان افزون بر 12 میلیارد متر مکعب برآورد می گردد، در حالی که میزان آب تجدیدپذیر در حوضه زاینده رود کمتر از 600 متر مکعب در سال است که در رده کم آب قرار می گیرد، به همین دلیل میزان برداشت100 درصدی از آب های تجدیدپذیر باعث

کم آبی شدید در این منطقه شده است.

• قطع و بازگشایی آب در مهر و آبان ماه

عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزان شهرستان اصفهان درباره سرنوشت زاینده رود در فصل پاییز می گوید: براساس وعده و تصمیم شورای هماهنگی زاینده رود در وزارت نیرو، قرار بود در صورتی که ذخیره سد زاینده رود تا سرانجام سال آبی جاری 450 میلیون متر مکعب باشد، آب برای کشت پاییزه و غله در سال آبی جدید و در موعد تعیین تحویل کشاورزان گردد. حسین محمدرضایی بر این اساس از بسته شدن جریان زاینده رود از 12 مهر ماه خبر می دهد و می افزاید: قرار است حدود یک ماه جریان رودخانه قطع و دوباره از نیمه آبان آب برای کشت غله رهاسازی گردد.

• پاییز سرنوشت ساز

ناهید نجم- اصفهان- خبرنگار:سرنوشت زاینده رود و این پرسش که آیا سرانجام خشکسالی های شدید باعث دائمی شدن این رودخانه شده یا خیر، یکی از موضوعات مهم برای اصفهانی هاست که درباره آن حدس های زیادی مطرح می گردد. به همین مناسبت با حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان اصفهان گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانید.

• دائمی شدن زاینده رود تا چه حد جدی است؟

تا سرانجام شهریور ماه توزیع آب و حقابه کشاورزان شرق و غرب اصفهان همچنان ادامه دارد. از اول مهرماه، وارد سال آبی جدید می شویم و هر تصمیم گیری درباره زاینده رود و چگونگی توزیع آب در این حوضه آبریز یا تحویل حقابه های کشاورزان و رهاسازی آب در بستر رودخانه، به وضعیت بارندگی های پاییز بستگی دارد و چون هنوز وارد سال آبی جدید نشدایم، نمی توان پیش بینی دقیقی از میزان بارش ها و تصمیم گیری های آینده اظهار داشت. به عبارت دیگر باید سال آبی جدید شروع گردد تا بتوانیم برای نحوه تخصیص آب به بخش های کشاورزی، شرب و... تصمیم گیری کنیم.

• انتقاداتی که به ساماندهی نشدن راستا رودخانه به خصوص برخورد نشدن با چاه های متعدد در این حوضه آبریز بحرانی مطرح می گردد تا چه اندازه درست است؟

جلوگیری از برداشت های غیرمجاز و حفر چاه های غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه زاینده رود یکی از وظایف شرکت آب منطقه ای برای روان سازی جریان آب و کاهش تلفات در راستا رودخانه است. البته این یک راه چاره یاریی برای مدیریت مصارف آب در حوضه آبریز به شمار می آید اما مهم تر از آن این است که میزان بارش ها در ایستگاه های شاخص به ویژه کوهرنگ و چهارمحال و بختیاری مطلوب و مناسب باشد تا آورد سد را افزایش دهد. امیدواریم بارش ها نرمال و فراتر از نرمال باشد تا بتوانیم از وضعیت خشکسالی موجود خارج شویم. در حال حاضر ذخیره مخزن سد زاینده رود 552 میلیون متر مکعب است اما سال گذشته در چنین روزی ذخیره سد زاینده رود 170 میلیون متر مکعب بود به همین دلیل تا سرانجام شهریور ماه توزیع آب و حقابه کشاورزان شرق و غرب اصفهان همچنان ادامه دارد.

• امکان اختصاص حقابه تالاب گاوخونی و توجه ویژه به آن در سال آبی جدید نیز وجود دارد؟

ما نیز علاقه مند به تحویل حقابه محیط زیست و عمدتا تالاب گاوخونی هستیم و امیدواریم در سال آبی جاری در این باره اقدامات موثری انجام گردد.

مجله سرگرمی: مجله سرگرمی، تفریحی و گردشگری