واکاوی مسائل آموزش مجازی در کشور - راه ساری

پس از آن که شیوع ویروس کرونا باعث تعطیلی دانشگاه ها و مدارس کشور شد، دولت برای جلوگیری از عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان سازوکارهایی را با موضوع آموزش از راه دور و آموزش مجازی در پیش گرفت.

در آن موقع وزارت علوم پس از روبروه با چالش چگونگی تداوم فعالیت های آموزشی در بحران کرونا، طرح جایگزینی آموزش الکترونیکی و غیرحضوری را بر پایه فضای وب به جای آموزش حضوری، درنظر گرفت و وزارت آموزش و پرورش نیز بستر پیغام رسان های داخلی و نیز اپلیکیشن شاد را برای این موضوع انتخاب کرد؛ البته اجرای این سازوکارها با کمبودها و انتقاداتی همراه شد.

کارشناسان معتقدند که هرچند شیوه آموزش مجازی، محصلان را در راستا جدیدی در حوزه آموزش قرار داده و حرکت مثبتی به شمار می رود، اما نبود زیرساختهای آموزش مجازی در کشور در دوران کرونا نمود پررنگی داشته است.

هم اکنون و با وجود اینکه آموزش مجازی روزهای انتهای خود را به دلیل نزدیک شدن امتحانات طی می نماید، ارزیابی مرکز ملی فضای مجازی از فرایند اجرای طرح آموزش مجازی در دوران کرونا را به عنوان نهاد ناظر در اجرای سیاست های آموزش مجازی کشور، از امیر خوراکیان معاون محتوای این مرکز جویا شدیم.

معاون مرکز ملی فضای مجازی در تبادل نظر با خبرنگار مهر، عملکرد دستگاه هایی مانند وزارت علوم و آموزش و پرورش، دانشگاه ها و وزارت ارتباطات را در زمینه آموزش مجازی در دوران کرونا مثبت ارزیابی کرد و با بیان اینکه اپلیکیشن شاد، نمونه موفقی از اجرای این طرح بوده است، از آنالیز ادامه فرایند آموزش مجازی در کشور برای سال تحصیلی آینده اطلاع داد.

مشروح این تبادل نظر در ذیل می آید:

* رویکرد دانشگاه ها و مدارس کشور در روبروه با ویروس کرونا و فرایند برگزاری کلاس های درس مجازی نشان داد که شیوه آموزش مجازی در ایران با نواقصی همراه است و به همین دلیل شاهد بعضی نارضایتی ها در این زمینه بوده ایم. در این خصوص مرکز ملی فضای مجازی به عنوان ناظر بر فرایند فعالیت دستگاه های مرتبط با آموزش مجازی در کشور، چه اقداماتی انجام داده و آیا نحوه برگزاری کلاس های درس مجازی را آنالیز نموده است؟

ما کاملاً درگیر این موضوع بودیم. مساله آموزش یکی از موضوعات مهم در تحولات فضای مجازی محسوب می گردد که روی این حوزه نیز تأثیرات بسیار عمیق و گسترده ای دارد. به طوری که حوزه آموزش می تواند مدل حکمرانی و مدل نظام حکومت ها را تغییر دهد و یا تنظیم کند.

به هر حال آموزش عرصه مهمی است و از این حیث که مربوط به نسل آینده می گردد، احتیاجمند توجه بیشتر است؛ از این رو ما مساله آموزش را قبل از بحث های کرونا در قالب تحولات حوزه فضای مجازی دنبال می کردیم. به تعبیری دیگر تغییرات مدل حکمرانی در حوزه آموزش در عصر تحولات فضای مجازی، در دستور کار ما قرار داشته است.

براین اساس گزارشی از سوی مرکز ملی فضای مجازی به طور مفصل تهیه و برای رئیس جمهور ارسال شد که رئیس جمهور این گزارش را با دستورات ذیل آن به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ کرد. در همین رابطه کارگروهی نیز ایجاد شد تا این تحولات را آنالیز و معین کند که چه اقداماتی باید در برابر این تحولات در نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی صورت گیرد.

از این رو جلسات مهمی را با وزرای آموزش و پرورش و علوم برای پیگیری این موضوع در مرکز ملی فضای مجازی برگزار کردیم. این کارگروه در حوزه پلتفرم های آموزشی، محتوای آموزشی، نظام ارزشیابی، فراوری محتوا و بسیاری از مسائل دیگر که در حوزه آموزش و فضای مجازی مطرح است موضوع را مورد آنالیز و پیگیری قرار داد.

* شرایط ارائه آموزش مجازی در دروان کرونا به چه نحوی بود؟ کدام بخش ها مشکل داشتند و نقاط قوت و ضعف آموزش مجازی را در دوران کرونا چطور می بینید؟

زمانی که بحران کرونا پیش آمد، این مقدمات و مباحث مورد نظر به ما یاری کرد و به کار سرعت داد. در حقیقت اینجانب معتقدم که در فرصت کرونایی در کشور درحوزه آموزش، اقداماتی که پیش بینی می شد ظرف 3 سال انجام گردد در عرض 3 ماه صورت گرفت. از این جهت سرعت کار افزایش پیدا کرد.

ما در ایام کرونا، جلسات مشترکی در سطح رئیس مرکز ملی فضای مجازی و وزرای ارتباطات و آموزش و پرورش داشتیم و جلسات مفصلی نیز در سطوح معاونان وزارتخانه ها و اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز برگزار کردیم و موضوع آموزش مجازی به طور جدی دنبال شد.

در حوزه دانشگاه در ابتدا خیلی موضوع جدی گرفته نشد اما بعد از طولانی شدن فرآیند قرنطینه و تعطیلی دانشگاه ها و کلاس ها، وزارت علوم خیلی زود تصمیم به حضور در زمینه آموزش مجازی گرفت. البته چون سامانه های فعال تری از قبل داشتند، خیلی سریع توانستند کلاس ها را راه اندازی نمایند و کار در دانشگاه ها به سرعت شکل گرفت.

در ابتدا مقداری سرعت برقراری ارتباط پایین بود که بخشی مربوط به مسائل فنی می شد و بخشی هم به خاطر اینکه کلاً در کشور با افزایش حجم تقاضا اینترنت در ایام کرونا روبرو شدیم، با مسائل همراه بود.

اما این مسائل امروز در حوزه آموزش عالی به حداقل رسیده است. طبق گزارشاتی که ما داریم در این ایام حدود یک درصد کل ترافیک اینترنت کشور مربوط به آموزش الکترونیکی دانشگاه ها بوده که عدد قابل توجهی است.در حوزه آموزش و پرورش نیز به برکت بحث هایی که قبلاً شده بود موضوع آموزش مجازی مقداری شفاف بود. اما یک سری مسائلی از جهت زیرساختی و فنی وجود داشت که با یاری مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و اپراتورها، کار به سرعت شکل گرفت و برای سامانه شاد امکانات فنی و زیرساختی خوبی آماده شد.

بعضی مسائل مربوط به خود سیستم بود که هم اکنون به حداقل رسیده است. براساس گزارش هایی که مرکز ملی فضای مجازی تهیه نموده است در سیستم آموزش مجازی دانش آموزان، بعضی مسائل مربوط به فرآیند احراز هویت بود که این بخش مطلقاً برطرف شد. موضوع دیگر مربوط به امکانات جدیدی بود که لازم بود در این سیستم برقرار گردد.

برای مثال مهمترین امکان مورد تقاضای معلمان و دانش آموزان، بحث ارتباط تصویری (لایو استریم) در کلاس درس بود که این امکان به مرور در سامانه شاد برقرار شده و هم اکنون نیز در حال انجام است.

در مورد محتوای استاندارد نیز اقدامات خوبی در حوزه آموزش مجازی صورت گرفت. به نحوی که فراوریات خوبی از سوی آموزش و پرورش پیش بینی شد و هم از فراوریات موجود تا حدودی استفاده شد. هم اکنون نیز در کوشش هستند زمینه ای ایجاد گردد که فراوری هر محتوای آموزشی به سرعت فرآیند تأیید را طی کند و در اختیار دانش آموزان در سیستم آموزش از راه دور قرار گیرد.

در همین حال اولویت برای فراوری محتوای آموزش مجازی به 20 درصد دروسی تعلق گرفته که سال جاری تدریس نشد و قرار است این موضوع با فراوری سریع محتوای آموزشی، جبران گردد.

* با این وجود به نظر می رسد عملکرد وزارتخانه های مسئول در امور آموزش مجازی از جمله وزارت ارتباطات، آموزش و پرورش و علوم را مثبت ارزیابی می کنید. اما با این حال چرا انتقاداتی به این شیوه آموزشی در کشور وارد است و آنطور که باید این مدل آموزشی نتوانسته رضایت مخاطبان را جلب کند؟

الان مشکل اصلی در آموزش مجازی مربوط به عده ای است که دسترسی به ابزارهای ارتباطی ندارند. چرا که تقریباً مسائل اصلی در سامانه شاد حل شده و ما از این جهت نسبت به آینده خیلی خوش بین و راضی هستیم. ما معتقدیم که با توجه به محدودیت هایی که در کشور وجود داشته و مسائلی که از نظر فنی و سرعت و زمان کم که داشتیم، اقدام خوبی در جهت آموزش مجازی دانش آموزان انجام شد؛ علاوه بر آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات هم در برطرف مسائل زیرساختی یاری کرد و اخیراً نیز با دستور دولت، ترافیک سامانه شاد رایگان شده است.

از طرفی دیگر اپراتورهای تلفن همراه نیز با نگاه مسئولیت اجتماعی و همکاری در جهت برطرف مسائل و احتیاجهای فرزندان این کشور به مساله ورود کردند.

بنابراین مشکل اصلی فعلاً مربوط به حدود 25 تا 30 درصد دانش آموزانی است که به ارتباطات دسترسی ندارند؛ به این معنی که یا به اینترنت دسترسی نداشته، یا سیم کارت ندارند و شرایط اقتصادی آنها به نحوی نیست که گوشی هوشمند داشته باشند و از امکانات محروم هستند؛ به همین دلیل آموزش و پرورش در کوشش است که این بخش را هم بتوانند پشتیبانی نموده و این مشکل را حل نماید.در همین حال اقدام دیگری که انجام شد مربوط به راه اندازی مرکز تماس برای دریافت مسائل مخاطبان سامانه شاد است که حدود 100 نفر در این کال سنتر حضور دارند و شماره 43080 به این موضوع اختصاص یافت. کارشناسان فنی در 750 منطقه آموزش و پرورش به موضوعات پاسخ می دهند و از این طریق بسیاری از مسائل شناسایی شده است.

گزارش ما نشان می دهد که اپلیکیشن شاد حدود 19 میلیون بار نصب شده که از این تعداد 11.5 میلیون دانش آموز از این سامانه استفاده می نمایند. در همین حال 790 هزار معلم فعال با هویت معین در این سامانه حضور دارند و حدود 125 هزار مدیر و تعدادی از خانواده ها نیز عضو این نرم افزار هستند.

از سوی دیگر گزارش مرکز ملی فضای مجازی حاکی از آن است که تا به امروز حدود 3.5 میلیارد پیغام و محتوای درسی و یک میلیارد و دویست میلیون فایل در این سامانه رد و بدل شده شده است. همچنین گفته می گردد که روزانه 100 میلیون پیغام در این سامانه جابجا می گردد.

نکته مهم دیگر این است که مطابق با گزارشاتی که داریم در ساعاتی که ترافیک سامانه شاد افزایش پیدا می نماید ترافیک پیغام رسان ها و سرویس های خارجی به شدت کاهش پیدا می نماید.

این نکته از این جهت دارای اهمیت است که این موضوع را اثبات می نماید که هر جا ما با نگاه ایجابی سرویس و خدمات مورد احتیاج مردم را فراهم کنیم، قطعاً با استقبال کاربران روبرو می گردد و وقتی این فضا ایجاد نگردد، این امکان را در اختیار سرویس های خارجی گذاشته ایم.

* اگرچه شما همچنان معتقدید که عملکرد وزارتخانه های متولی حوزه آموزش مجازی مثبت است اما در این دوران بحث کیفیت زیرساختهای آموزش مجازی دانشگاه ها در کنار کیفیت محتوای آموزشی، باعث گلایه هایی شد. در این زمینه آنالیز شما چگونه بوده است و آیا موارد دارای اشکال را به وزارت ارتباطات اعلام کردید؟

بحث مصرف اینترنت در این ایام دغدغه اصلی وزارت ارتباطات بوده است و آنها کوشش کردند در این ایام، این موضوع را مدیریت نمایند. چرا که میزان مصرف در زمان کوتاهی به شدت افزایش یافت و این موضوع قطعاً با رشد طبیعی که در سیستم پیش بینی شده بود، متفاوت بود. این مساله با مسائلی همراه شد. به هر حال آنها کوشش کردند که به نحوی شبکه را توسعه دهند که ما در سرعت و میزان مصرف، محدودیتی نداشته باشیم.

* در حوزه محتوای آموزشی چطور؟ آیا نظارت محتوایی بر آموزش مجازی از سوی مرکز ملی فضای مجازی صورت گرفت و محتوای ارائه شده مطابق با قوانین و ضوابط بود؟

البته؛ یکی از دلایل آموزش و پرروش برای راه اندازی سامانه متمرکز آموزش مجازی شاد، موضوع محتوا بود. چرا که در ابتدا پیشنهاد بر این بود که از بستر پیغام رسان های داخلی برای این کار، یاری گرفته گردد اما در آن صورت، امکان نظارت محتوایی به صورت فنی و هوشمند ممکن بود. اما در شرایط فعلی با سامانه شاد این هدف تأمین شده است و طبق گزارش های آموزش و پرورش معین شده است که با مشکل خاصی در حوزه محتوا روبرو نبوده ایم.

اما اگر قرار بود برای ارائه دروس آموزش مجازی از بستر پیغام رسان استفاده گردد، به هر دلیلی ممکن بود یک محتوای نادرست روی آن منتقل می گردد و دانش آموز به آن محتوا دسترسی داشته باشد. این موضوع فرآیند نظارت محتوای آموزشی را سخت می کرد.

هم اکنون با سامانه متمرکزی روبرو هستیم که در یک فضای سالم و متناسب با محیط آموزشی به دانش آموزان آموزش می دهد و در آن خبری از محتوای متفرقه نیست. البته ممکن است محتوایی که ارائه می گردد احتیاجمند طراحی و تدوین بعضی شاخص ها و استانداردها داشته باشد که مقداری زمانبر است. اما اصل موضوع مسئله ای ندارد و بستر کار آماده است.

* چشم انداز آموزش مجازی در کشور را چگونه می بینید و پیش بینی شما برای ادامه فرایند آموزش مجازی در صورت تداوم بیماری کرونا چیست؟

ما مساله آموزش را خیلی مهم می دانیم. چرا که آموزش از جمله موضوعاتی است که سرویس های جهانی برای آن سرمایه گذاری های زیادی نموده اند. حتی اگر بحث کرونا هم نبود، ما باید به عنوان یکی از اولویت های جدی در کشور، مساله آموزش مجازی را دنبال می کردیم.

آموزش مجازی بحث های دیگری مانند عدالت آموزشی را نیز درپی دارد و این مسائل اقتضا می نماید که ما به طور جدی به آن بپردازیم. در فضای مجازی بهترین اساتید و آموزش ها می تواند در اختیار یک دانش آموز در شهرستان دورافتاده ای هم قرار گیرد و امکان به اشتراک گذاری محتوا فراهم می گردد.

نکته دیگر مربوط به کاهش هزینه ها است که هزینه کشور را از جهت فراوری کتاب و محتواهای درسی پایین می آورد و از سوی دیگر امکان نظارت و کیفیت تدریس را افزایش می دهد. چرا که ارائه دروس در سامانه قابل نظارت و ارزیابی است و می توان عملکرد متولیان را با یکدیگر مقایسه کرد.

ضمن اینکه از جهت حفظ استقلال کشور در عرصه های مهم نیز موضوع آموزش یکی از میدان های اصلی و مهم است. باید کوشش گردد که آموزش در تسلط حاکمیت سرویس های خارجی قرار نگیرد و به همین دلیل باید بحث پلتفرم ها و سرویس های آموزش مجازی را به طور جدی دنبال کنیم.

این یک سیاست اساسی و اصلی در مرکز ملی فضای مجازی است و ما قبل از کرونا نیز این بحث را دنبال می کردیم و هم اکنون با شیوع کرونا، این موضوع سرعت گرفته است.

ما حتماً موضوع آموزش مجازی را در آینده هم دنبال می کنیم؛ فعلاً یک مقطع تا انتها شهریورماه برای اتمام این مقطع تحصیلی تعریف نموده ایم و برای ادامه این فرایند در سال تحصیلی آینده نیز در حال برگزاری جلسات مشورتی با آموزش و پرورش هستیم که در سال تحصیلی جدید نیز موضوع را دنبال نموده و از ظرفیت سامانه شاد و هم سرویس ها و خدماتی که روی این سامانه ارائه می گردد، بهره ببریم؛ کیفیت محتوای آموزشی و شاخص های لازم آن نیز به گونه ای طراحی گردد که از ابتدای سال تحصیلی آینده با یک جهش در حوزه آموزش مجازی روبرو شویم.

* آیا قرار است طرح ادامه فرایند آموزش مجازی به صورت مصوبه در شورای عالی فضای مجازی مطرح گردد؟

این طرح در قالب یک گزارش در شورای عالی فضای مجازی با عنوان تحولات حکمرانی در عصر مجازی بوده است که تاثیرات فضای مجازی را در حوزه های مختلف مورد آنالیز قرار داده است. برای مثال در این گزارش به آنالیز تاثیرات فضای مجازی در حوزه رسانه، نشر و آموزش و پرورش پرداخته شد. در این راستا گزارش های پیوست توسط مرکز ملی فضای مجازی تهیه و سیاستهایی تصویب شد که به ابلاغ سازمان ها و وزارتخانه ها رسید. به همراه این سیاستها، مجموعه گزارش های دقیقی نیز تهیه شد که مجموعه های مرتبط براساس این گزارش ها در حال کار هستند. البته ما آموزش و پرورش را در اولویت اصلی قرار دادیم.یکی از دغدغه های ما برای آینده در حوزه آموزش و فضای مجازی، بحث های تربیتی، فوق برنامه و اوقات فراغت است که اگرچه این مباحث در زمره آموزش های اصلی قرار ندارند اما در کنار آموزش رسمی، برای آینده دانش آموزان ضروری محسوب می گردد. به همین دلیل در کوشش هستیم با آموزش و پرروش برای برطرف این دغدغه برنامه ریزی نموده و راهکارها و تدابیری را معین کنیم.

* در این زمینه آیا توسعه اپلیکیشن های بومی می توانند کارساز باشند؟

بله؛ اپلیکیشن ها یکی از بحث ها و ظرفیت های محتوایی مهم در کشور هستند که در قاعده قانونی مرکز رسانه های دیجیتال وزارت ارشاد مجوز می گیرند و نظارت محتوایی بر آنها صورت می گیرد. این بستر می تواند در زمینه مهارت آموزی دانش آموزان موثر واقع گردد.

به طور کلی دغدغه این است که در صورتی که فضاهای آموزشی با محدودیت حضور روبرو باشند، تکلیف فعالیت های اوقات فراغت، پرورشی و تربیتی و فعالیت های مربوط به مهارت آموزی دانش آموزان در ارتباط با فضای مجازی چه می گردد. از نظر ما متولی این بخش روشن است و در مورد سیاستگذاری و قانونگذاری جدید بلاتکلیفی نداریم.،مهر

آسمان تو: با ما سفر را تجربه کنید

مهسان بلاگ: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای مهسان