کتابی درباره فراز و نشیب های حضور زرتشتیان ایران در عرصه قدرت - راه ساری

چنان که حسین دهباشی در پیش گفتار کتاب اقلیت و اکثریت گفته است، مجموعه تاریخ شفاهی و تصویری ایران معاصر حاصل 14 سال تلاش برای ارائه سندی دست اول از روندهای اداره امور در دوران پهلوی دوم، از راستا گفت وگو با تصمیم سازان و بازیگران اصلی حکومت در این دوره است. حاصل این تلاش صدها ساعت گفت وگوی صوتی و تصویری بوده است که به تجارب، کامیابی ها و ناکامی های حکومت پهلوی می پردازند. این گفت وگوها که در برهه هایی نفس انجامشان پرحاشیه شده بود، اکنون مدتی است در قالب کتاب نیز در دسترس اهل تحقیق قرار می گیرند.

کتاب اقلیت و اکثریت پنجمین عنوان از مجموعه تاریخ شفاهی است که به حیات روزمره، اندیشه ای و اجتماعی دکتر فرهنگ مهر (1302 ـ 1396) استاد بازنشسته روابط بین الملل دانشگاه بوستون، معاون مالی در زمان نخست وزیری امیرعباس هویدا، از افراد مؤثر در وزارت نفت و وزارت دارائی، رئیس دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) و رئیس انجمن زرتشتیان ایران اختصاص دارد.

این کتاب روایت دست اولی از وضعیت زرتشتیان در ایران، تفاوت سلطنت محمدرضا و پدرش، تصمیمات خلق الساعه شاه و طرح های فرمایشی و خارج از برنامه او به دولت، فساد دستگاه شاهنشاهی در سطوح بالا، وضعیت آموزش عالی کشور و دانشگاه پهلوی و... ارائه می دهد و در کل به تجزیه و تحلیل شرایطی که به فروپاشی نظام شاهنشاهی و وقوع انقلاب اسلامی انجامید می پردازد.

فرهنگ مهر یکی از شناخته شده ترین زرتشتیان ایران است که سوابقی همچون نمایندگی ایران در سازمان اوپک، معاون نخست وزیر، رئیس دانشگاه شیراز و البته ریاست انجمن زرتشتیان تهران را بر عهده داشت.

او که در سن 94 سالگی و بر اثر بیماری در کالیفرنیا آمریکا درگذشت، فرزند مهربان مهر و متولد 1302 بود. برادرش بوذرجمهر مهر آخرین نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی بود و پدرش مهربان مهر نیز دستیار ارباب کیخسرو شاهرخ بوده است.

فرهنگ مهر از فارغ التحصیلان دبیرستان فیروزبهرام است و پس از اخذ دیپلم به دانشگاه لندن رفت و در رشته اقتصاد، دکترا گرفت. پس از مراجعت به ایران نیز وارد خدمات دولتی شد. حدود یک سال و چند ماه در جایگاه معاونت نخست وزیری بود، اما به دلیل اختلاف نظر این پست را رها کرد. مدیرعاملی شرکت سهامی بیمه ایران، نمایندگی ایران در سازمان اوپک، مدیر ارشد وزارت اقتصاد و ریاست دانشگاه شیراز از جمله مقام هایی بود که پیش از انقلاب در آن فعالیت نموده است. وی پس از انقلاب نیز به ریاست دانشگاه شیراز برگزیده شد و مدتی بعد مهاجرت کرد و به عنوان استاد روابط بین الملل دانشگاه بوستون مشغول به کار شد.

یکی از کتاب های شناخته شده که به معرفی فلسفه دین زرتشت می پردازد، با نام دیدی نو از دینی کهن نوشته فرهنگ مهر است. از دیگر کتاب های وی می توان به نقش زرتشتیان در انقلاب مشروطیت، نظریه تاریخ اقتصاد و هم زبانان من اشاره نمود. همچنین وی از بنیان گذاران مجله هوخت بود که در چند دهه منتشر می شد.

گفت وگو با فرهنگ مهر با سخن درباره روزهای کودکی اش شروع می گردد. او در بخش اول کتاب درباره سابقه خانوادگی اش و حضور زرتشتیان در صحنه اجتماع و سیاست ایران اطلاعات جالب توجهی ارائه می دهد. از جمله جایگاه ارباب جمشید جمشیدیان یکی از بزرگان زرتشتیان در اجتماع. مهر می گوید معروف بود که در زمان ناصرالدین شاه تنها کسی که می توانست کالسکه اش را همزمان با شاه در خیابان حرکت بدهد ارباب جمشید بوده است.

تاریخچه مدارس در دوره پهلوی اول از دیگر مباحث جالب توجه ارائه شده در این فصل است. به گفته مهر، در آن موقع از آنجا که زرتشتیان مجوز حضور در مدارس دولتی را نداشتند، به تاسیس مدارس توجه جدی مبذول کردند و نتیجه این موضوع آن شد که دبیرستان فیروز بهرام به همراه کالج البرز، معتبرترین دبیرستان های غیردولتی تهران شوند و رجال مایل باشند فرزندان خود را برای تحصیل به فیروز بهرام بفرستند. این گونه می گردد که به عنوان نمونه، مهر با سرشناسانی چون حسنعلی منصور، هوشنگ نهاوندی، مهرداد پهلبد و... هم دوره می گردد و حتی چنان که خود می گوید، هنگامی که امان الله خان پادشاه افغانستان برای تبعید به ایران می آید، دو فرزند او در دبیرستان زرتشتی بهرام فیروز به تحصیل مشغول می شوند.

با توجه به هم دوره دانستن افرادی که فاصله سنی زیادی نسبت به یکدیگر دارند، در مدرسه بهرام فیروز، به نظر می رسد حافظه فرهنگ مهر در هنگام انجام این گفت وگو اندکی مخدوش بوده است و همین موضوع لازم می سازد که محققان در مراجعه به این اثر جانب احتیاط را رعایت نمایند. در جایی از کتاب مهر چنین گفته است: مهرداد پهلبد که در آن موقع عزت الله مین باشیان نام داشت، برادرش تیمسار فتح الله مین باشیان، ارتشبد بهرام آریانا، هوشنگ نهاوندی، جواد منصور و عبدالرضا انصاری هم دوره من در مدرسه بهرام فیروز بودند. (ص: 5)

باید توجه داشت که بهرام آریانا متولد 1285، هوشنگ نهاوندی متولد 1311 و فرهنگ مهر چنان که گفته شد، متولد 1302 است. چگونه می گردد افرادی با چنین فاصله سنی را هم دوره دانست؟

از این موضوعات که بگذریم، لحن جذاب فرهنگ مهر در روایت آنچه بر او گذشته است و شوق او برای بیان خاطرات، کتاب اقلیت و اکثریت را به اثری جذاب برای هر مخاطب علاقه مند به تاریخ تبدیل نموده است.

یکی از روایت های جذاب کتاب، به آشنایی فرهنگ مهر با محمدعلی موحد مربوط می گردد. مهر می گوید: در شرکت نفت شخصی را دیدم به نام محمدعلی موحد دیلمقانی که زیردست فؤاد روحانی کار می کرد. موحد بعداً دکتر شد. آدم بسیار فاضلی است. آذربایجانی است و الان در تهران خیلی گل نموده. کتاب خواب آشفته نفت را در سه جلد نوشته که محشر است و من هم آن را دارم. راجع به حقوق نفت و دعاوی مربوط به نفت هم کتاب نوشته، کتاب جزیه را هم از انگلیسی ترجمه نموده. متخصص مولوی هم هست و راجع به او کتاب هایی نوشته و ترجمه نموده. از ویژگی هایش این است که در ایران درس خوانده، پدرش در تبریز قنادی داشت. بعد از آنکه پدرش مرد، مسئولیت مادر و برادرهایش به عهده او افتاد. بعد به تهران آمد و وارد شرکت نفت شد. هم زمان در دانشکده حقوق درس می خواند و در شرکت نفت جنوب با فؤاد روحانی کار می کرد. عربی اش خیلی خوب بود. زبان انگلیسی و فرانسوی را با لهجه ترکی فوق العاده خوب حرف می زد. خلاصه آدم دانشمندی بود. از اینکه با او هم اتاق بودم لذت می بردم، ولی فوق العاده متعصب بود... د. تعصب دینی داشت؛ مثلاً از آنهایی بود که روی جایگاه چهارزانو می نشست. (ص: 44)

انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، کتاب اقلیت و اکثریت را به تلاش حسین دهباشی، در 4000 جلد، 360 صفحه، با قیمت هفتاد هزار تومان در سال 1397 منتشر نموده است.

منبع:خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)

tour-malaysia.ir: تور مالزی ارزان، تور لحظه آخری مالزی، تور مالزی نوروز، بهار، پاییز، تابستان، زمستان مالزی را از ما بخواهید.

kheimehnews.ir: با مجله اخبار شامگاهی خیمه نیوز همراه شوید.