یادداشت، آیا اردوغان و اسد با هم دست می دهند؟ - راه ساری

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران٬ اگر چه محتوا و جزئیات دیدار هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت ترکیه و علی مملوک مقام عالی امنیتی سوریه در مسکو٬ هنوز هم به رسانه ها درز پیدا نکرده است٬ اما در هر حال٬ این دیدار از ارزش و معنای نمادین بالایی برخوردار است. یعنی همان معنای نمادینی که بخش قابل توجهی از آن در گرو روابط آنکارا و مسکو است.

در ماه های اخیر دیده ایم که منافع اقتصادی طلایی در روابط آنکارا - مسکو٬ به منبع و سرچشمه ای جدید تبدیل شده که خروجی آن بر بسیاری از تصمیمات منطقه ای پوتین و اردوغان٬ تاثیر می گذارد.

به عنوان مثال٬ پوتین با برخی از اقدامات و برنامه های اردوغان در سوریه و لیبی مخالف است اما به خاطر حفظ منافع حوزه انرژی و حوزه دفاعی و تسلط بیشتر بر مدیترانه و دریای سیاه٬ در پاره ای از موارد سکوت و در برخی جاها همراهی می کند.

متقابلاً٬ اردوغان نیز توقعات برآورده نشده و گلایه هایی دارد که از سوی پوتین به آنها پاسخی داده نشده اما در شرایطی که در برابر فشارها و بی اعتنایی های توام با تهدید واشنگتن روبرو شده٬ ناچار است به برخی از خواسته های رئیس جمهور روسیه پاسخ مثبت دهد که قطعاً یکی از آنها٬ ارتقای سطح جایگاه مسئولین مذاکره با سوریه است.

پوتین در سفر اخیر خود به استانبول٬ از اردوغان خواست سطح مسئول مذاکره با دمشق را بالا ببرد. عین همین درخواست را چند ساعت قبل از دیدار با اردوغان٬ در دمشق و نزد بشار اسد نیز بر زبان آورده بود و همین موضوع باعث شد که هاکان فیدان و علی مملوک٬ دو مغز متفکر امنیتی آنکار و دمشق٬ در مسکو روبروی هم بنشینند.

اما حالا سوال اینجاست: آیا این دیدار٬ مقدمه و سرآغازی برای عادی سازی روابط ترکیه و سوریه است؟ آیا قرار است باز هم خانواده بشار اسد برای گذراندن تعطیلات به بودروم ترکیه بفرایند و خانواده اردوغان نیز به آنها پیوسته و اردوغان و اسد در سواحل بودروم با هم شنا کنند؟ یافتن پاسخ قاطعانه و سریع برای سوال چندان سخت نیست. چرا که عمر چلیک سخنگوی حزب عدالت و توسعه اعلام کرده که دیدگاه آنکارا نسبت به بشار اسد تغییر نیافته و دیدار مسکو٬ صرفاً در سطح دو مقام امنیتی بوده است.

نخستین معنای این سخن چلیک این است که اولاً اردوغان به درخواست پوتین٬ تن به اعزام هاکان فیدان به مسکو داده و رضایت او ارتباط عمیقی با برخی همکاری های دیپلماتیک ترکیه و روسیه در پفراینده لیبی دارد.

دوم این که مدیریت برخی مسائل پیچیده دفاعی و امنیتی در مرز ترکیه و سوریه نیازمند به هماهنگی های پیدا و پنهان ارتش ها و سرویس های اطلاعاتی این دو کشور است.

سوم این که تا زمانی که بین فیدان و مملوک٬ گفت وگوی مداوم در جریان باشد٬ دمشق به شکل مداوم از ضرورت خروج نیروهای ترکیه از سوریه صحبت نخواهد کرد. اما این مساله٬ سو و طرف دیگری نیز دارد که همانا خود سوریه است. آیا بشار اسد به دیدار با اردوغان تمایل دارد؟ خوشبختانه پاسخ به این سوال٬ نیازمند پیشگویی و پیش بینی نیست و خود اسد چندی پیش در یکی از مصاحبه های تلویزیونی اش به صراحت به آن پاسخ داده و گفت: از فکر دست دادن با اردوغان احساس انزجار می کنم اما اگر چنین اقدامی برای منافع کشورم لازم باشد٬ ابایی ندارم.

پاسخ اسد روشن است. بشار اسد٬ با وجود آن که به خوبی می د اند که اردوغان سال ها برای براندازی حکومت او تلاش کرده٬ اما اگر لازم باشد٬ می تواند با او دیدار کند. ولی اردوغان٬ تا به امروز چنین جملاتی بر زبان نیاورده است.

یکی از ویژگی های منش سیاسی و مشی دیپلماتیک اردوغان این است که برخی از مسائل مرتبط با اختلافات فکری و سیاسی را وارد فرایند عجیب شخصی سازی می کند و خیلی وقت ها دستگاه دیپلماسی نیز نمی تواند برای خروج از حالت وقفه و فریز٬ ابتکار خاصی انجام دهد.

به عنوان مثال٬ در مورد روابط ترکیه و مصر٬ حتی بسیاری از مشاورین سیاسی و تحلیل گران نزدیک به آکپارتی نیز معتقدند که وقت چرخش فرا رسیده و آنکارا باید به سمت عادی سازی رابطه با قاهره رفته و سفیر خود را اعزام کند.

اما اردوغان آن قدر در سخنرانی های خود از عناوین سیسی دیکتاتور و سیسی کودتاگر استفاده کرده که دست دادن با او٬ برایش سخت شده است! در مورد عربستان سعودی و امارات نیز با مقداری تفاوت٬ باز هم٬ رابطه بر اساس نوع گاردها و مواضع و لحن سخنرانی های اردوغان متوقف شده و او کاری کرده که تغییر فرایند موجود٬ بسیار سخت باشد.

اما در مورد سوریه٬ مساله از این مثال ها نیز سخت تر است. چرا که ترکیه٬ قبل از انجام حمله موسوم به عملیات چشمه صلح در شرق فرات٬ بیش از دویست گروه معارض سوری ضد دولت اسد را تسلیح٬ تجهیز و سازماندهی مجدد کرده و آنان را به نام ارتش ملی سوریه نامگذاری کرده و تسهیلات و امکاناتی برای نهاد و سازمانی ایجاد کرده که خود را دولت خارج از کشور سوریه نامیده است.

لذا بسیار طبیعی است که یکی از ساده ترین شروط عادی سازی رابطه بین دمشق و آنکارا٬ خروج نظامیان ترکیه از خاک سوریه و قطع حمایت از معارضین مسلح ضد اسد خواهد بود. اما ترکیه ترجیح می دهد چنین کاری انجام ندهد و با تکیه بر ظرفیت هایی همچون فعالیت کمیته تدوین قانون اساسی٬ به انتخابات پیش روی سوریه چشم دوخته و به فکر تقویت مخالفین اسد در سوریه باشد.

در پایان باید گفت٬ شواهد فعلی اقدامات ترکیه در سوریه نشان دهنده این است که اردوغان به دنبال آن است که در پفراینده سوریه٬ بر روی چند سناریوی متفاوت سرمایه گذاری کند و سناریوی مطلوب از دید دولت اردوغان٬ هموارسازی زمینه کنار رفتن اسد از قدرت با استفاده از ابزار انتخابات یا ابزارهای دیگر است.

محمد علی دستاقتصادی کارشناس مسائل سیاسی ترکیه

زرین گراف: زرین گراف: عصر طلایی گرافیک