خبرنگاران درباره سردار اسعد بختیاری - راه ساری

علی قلی خان بختیاری معروف به سردار اسعد بختیاری در 1236 خورشیدی در جونقان چهار محال بختیاری دیده به دنیا گگردد. در کتاب تاریخ بختیاری در توضیح احوالات وی چنین آمده است: …علیقلی خان سردار اسعد، چهارمین فرزند حسینقلی خان ایلخانی کل بختیاری است… در سال 1274 ق/1857 م. در قشلاق بختیاری به دنیا آمد پدر سردار اسعد حسینقلی خان ایلخانی از رجال متنفذ دوران قاجاریه و ایلخان عظیم بختیاری بود که توانست با متحد کردن طوایف مختلف بختیاری به قدرت و موقعیت عظیمی در آن روزگار دست یابد.(1)

سردار اسعد در کودکی به تعلیم زبان فارسی و عربی پرداخت و در دوران جوانی برای سیاحت به هندوستان و مصر رفت. سپس راهی پاریس شد و 2سال در آنجا ماند، شاید نخستین جرقه های فعالیت های سیاسی و اجتماعی وی در این دوران زده شد و در این مدت با فرهنگ و تمدن اروپایی آشنایی بیشتری یافت. وی در پاریس و در دانشگاه سوربن در رشته کارشناسی علوم سیاسی فارغ التحصیل شد. مهدی ملک زاده مورخ و از رجال مشروطیت در کتاب انقلاب مشروطیت ایران در مورد تاثیر اندیشه و شخصیت سردار اسعد در فتح تهران می نویسد: سردار اسعد به اروپا مسافرت کرد و در پاریس پایتخت فرانسه که در آن زمان مهد تمدن و آزادی و اندیشه های تازه و نوین بود، اقامت گزید و در اندک مدتی جذب افکار مترقی و آزادی خواستاره اطرافیان خود شد. چرا که از تجربه تلخی که از دوران استبدادی به خاطر داشت از صمیم قلب آرزو می کرد که روزی ایران از زیر یوغ استبداد رها شده و بتواند به یک آزادی واقعی و عدالت اجتماعی دست یابد. (2)

سردار اسعد و حضور بختیاری ها در انقلاب مشروطه

خوانین بختیاری در خلال سال های 1284-1290 خورشیدی (1905-1911م) در یک راستا مهم و پرتشنج گام گذاشتند و رهبری جنبش مشروطیت ایران را بر عهده گرفتند. محمدعلی شاه نه تنها در تهران به مخالفت با اساس مشروطه برخاست بلکه به حکام شهرهای تبریز و دیگر شهرهای مهم چون اصفهان و رشت و غیره، دستور داد تا با آزادی خواستار و مشروطه طلبان مبارزه نمایند. این رفتار باعث بروز فرصتی برای مردم اصفهان گشت. آنها که سال ها از ظلم و ستم ظل السلطان که قریب 38 سال بر آن شهر حکومت داشت به ستوه آمده بودند در 1286 خورشیدی علیه ظلم و ستم ظل السلطان و قاجارها قیام کردند تا وی مجبور گردد به ناچار از مقام خود استعفا دهد. همچنین در 1288 خورشیدی که محمدعلی شاه قاجار مجلس را منحل نموده و بیشتر افراد وطن پرست و سردمداران مشروطیت را کشته و بعضی را به زندان انداخته و از انتشار روزنامه­ ها جلوگیری می ­کرد، بختیاری­ ها به تدریج نقش فعال و پر رنگ­ تری در جنبش مشروطیت بر عهده گرفتند. (3)

این وقایع سرشروعی برای تصمیم آزادی خواستار و مشروطه طلبان شد تا با عزیمت به تهران، دست به سرنگونی محمدعلی شاه بزنند. بنابراین این اقدامات محمدعلی شاه موجب شد که سراسر ایران دچار آشوب، ناآرامی و اغتشاش گردد. در این زمان بعضی از خاندان بختیاری­ ها مانند حاج علی قلی خان سردار اسعد و برادرانش به حمایت از مشروطیت برخاسته و کمر همت به سرنگونی استبداد محمدعلی شاه بستند. سردار اسعد که هنگام به توپ بستن مجلس و شروع استبداد صغیر در فرانسه اقامت داشت و در طول اقامت خود در آن جا با افکار مترقی آشنا شده بود به شدت از برقراری نظام مشروطه حمایت می کرد.

بنابراین برای جمع آوری قشون راهی سرزمین بختیاری شد و در 16 اردیبهشت 1288خورشیدی در میان استقبال پرشور مردم و با سپاهی از بختیاری به اصفهان وارد شد. این همان سپاهی بود که می بایست، چندی بعد برای فتح تهران می رفت.(4) سردار اسعد هدف خود از فتح تهران را برپایی آزادی و دموکراسی و این حرکت را خواست مراجع و علمای نجف و مشروطه خواستار اعلام نمود. در کتاب تاریخ ایران نوشته حسن پیرنیا در مورد فتح اصفهان و تهران به دست بختیاری ها آمده است. علیقلی خان سردار اسعد از روسای روشنفکر این طایفه [بختیاری] که در فرنگستان بود به اصفهان آمد و به دستیاری صمصام السلطنه، اصفهان را از دست قوای دولتی گرفت و ملیّون از چند طرف به عزم فتح تهران و برانداختن شاه راهی پایتخت شدند و در جنگ مختصری که در قریه بادامک نزدیک کرج رخ داد، قوای قزاق و سیلاخوریِ حامیان شاه را شکست دادند و در 23 تیر 1288 خورشیدی وارد تهران شدند.(5) در همین زمان، از شمال ایران نیز نیروهای مجاهدین راهی تهران شده و در 22 تیر 1288 خورشیدی وارد شهر شدند. محمدعلی شاه که تاب مقاومت نداشت، همراه با 500 تن از مرتجعین به نام دولت قاجار، سران و امیر بهادر جنگ، بستگان و سربازان به سفارت روس در محله زرگنده تهران پناهنده شد. (6)

پس از فتح تهران، ملیون محمدعلی شاه را از سلطنت خلع و فرزند خردسالش احمدشاه را به جای او نشاندند، بار دیگر مشروطیت احیا شد اما محمدعلی شاه پس از برکناری بیکار ننشست و برای بازپس گیری تاج و تخت خود با حمایت و تجهیز روس ها و شاهزاده سالارالدوله به همراه نیروهای اجیر شده چندین بار به تهران حمله کرد اما حملات آنها با مقاومت سرسختانه بختیاری ها و دیگر مجاهدین با شکست روبرو شد. انتها، وقتی صمصام السلطنه بختیاری برای سر شاه مخلوع جایزه معین کرد، محمدعلی شاه برای همواره از ادعای سلطنت دست کشید و به روسیه پناه برد. از این زمان به بعد بختیاری ها به عنوان نیروی ملی مورد توجه و تقدیر قرار گرفتند و نمایندگان مجلس شورای ملی با تصویب مصوبه ای به شکلی رسمی از فداکاری های این ایل تجلیل کردند. بعد از فتح تهران، عده ­ای از سواران با رؤسای خود در تهران ساکن شدند و بعضی از آنها مناصب مهم کشوری را به دست آوردند، برای نمونه سردار اسعد به وزارت داخله و جنگ رسید و نجفقلی خان صمصام السلطنه بر کرسی صدارت تکیه زد. در واقع خوانین بختیاری با حمایت از مشروطیت و شرکت در فتح تهران از نیرویی ایلی و محلی به قدرتی ملی تبدیل شدند. بنابراین سردار اسعد بختیاری در نهضت مشروطه خدمات غیرقابل انکاری انجام داد و بدون شک بدون حرکت وی و سپاهش به تهران محمدعلی شاه سرنگون نمی ­شد. به عبارت دیگر اگرچه سرنگونی محمدعلی شاه محصول همکاری تمام آزادی خواستار در تبریز، رشت و دیگر مناطق ایران بود اما بختیاری­ ها و به ویژه سردار اسعد نیز نقشی معین نماینده در این میان داشتند.

سردار اسعد چهره ای فرهنگ دوست و روشنفکر

همانطور که در بالا گفته شد، سردار اسعد پس از فتح تهران مدتی به وزارت داخله و در حدود یک سال به وزارت جنگ منصوب شد و اصلاحاتی در قشون وزارت جنگ انجام داد اما خیلی زود برای همواره با مناصب دولتی خداحافظی کرد و نماینده افتخاری مجلس شورای ملی شد. در واقع وی علاقه ای به مناصب دولتی و حکومتی نداشت و تنها هدفش از فتح تهران نه به خاطر رسیدن به پست و مقام، بلکه او هوادار برقراری آزادی، مشروطیت و قانون گرایی در کشور بود. او که آزادی، قانون گرایی و پیشرفت و توسعه را در ممالک آزاد اروپایی دیده و تجربه نموده بود، اشتیاق زیادی داشت تا وطنش از این نعمات و برکات آن بهره مند گردد.

این چهره فرهنگ دوست و روشنفکر به فعالیت های علمی و پژوهشی و توسعه علوم و فنون علاقه زیادی داشت و کتاب های متعددی را تالیف و ترجمه کرد، اگرچه به علت ضعف قوه بینایی نتوانست نویسندگی را ادامه دهد اما به حمایت و تشویق همه جانبه مادی و معنوی نویسندگان و مترجمان پرداخت. او نویسندگان و مترجمان برجسته کشور را به جونقان زادگاه خود در چهار محال و بختیاری فراخواند و به تالیف و ترجمه گماشت و به یاری آنها توانست کتاب های مهم و تاثیرگذاری مانند تاریخ بختیاری، تاریخ حمیدی، دختر فرعون، عشق پاریس، غاده الانگلیس، هانری سوم، هرمس مصری و...را ترجمه و تالیف نمایند. بنابراین وی به عنوان چهره ای فرهنگ دوست و روشنفکر خدمات شایانی را در عرصه های فرهنگی و اجتماعی به ثمر رساند. ادبا و عظیمان تاریخ معاصر ایران از جمله علامه قزوینی، علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، وحید دستگردی، دکتر مهدی ملک زاده (فرزند ملک المتکلمین) و… از شخصیت ممتاز وی تجلیل کردند.

اما در کنار فعالیت های علمی و پژوهشی یکی دیگر از دل مشغولی های سردار اسعد مسایل فرهنگی و آموزشی بود. ساخت و تاسیس مدارس نوین به سبک اروپایی جهت تعلیم و تربیت بچه ها ایرانی مهمترین مساله ای بود که ذهن سردار اسعد را به خود مشغول ساخته بود. به همین دلیل وقتی که دولت مشروطیت به پاس خدمات صادقانه و زحمات بی دریغ وی در سرنگونی استبداد و برقراری مشروطیت و آزادی مبلغ 500 تومان (سالیانه 6000 تومان) که در آن روزگار مبلغ هنگفتی به حساب می آمد به عنوان حقوق و مواجب ماهیانه برای وی در نظر گرفت، او تصمیم گرفت تا از استفاده از این مبلغ صرف نظر نموده و تمام آن را جهت امر ترویج معارف، تاسیس مدارس و تعلیم و تربیت بچه ها ایرانی اختصاص دهد. با این مبلغ چند مدرسه در تهران همچون مدرسه فرهنگ ساخته یا تعمیر شد اما چند سال بعد سردار اسعد نظر خود را تغییر داد و علاقمند شد تا این مبلغ خرج ترویج معارف و تعلیم و تربیت بچه ها بختیاری در دهکرد (شهرکرد فعلی) گردد. این فعال فرهنگی قبل از پیروزی مشروطیت در میان خوانین و روسای ایلات خود دبستانی به سبک جدید در جونقان روستای اربابی خود تاسیس کرد.

یکی دیگر از اقدامات وی این بود که پس از پیروزی مشروطیت نیز عده ای از نوجوانان فارغ التحصیل همین مدرسه را برای تکمیل تحصیلات به اروپا فرستاد. بدین ترتیب سردار اسعد از جمله افرادی بود که در پیشرفت و ترقی ایل بختیاری تلاش زیادی به عمل آورد. جلوگیری از نفاق و اختلاف میان خان های بختیاری و برقراری صلح و اتحاد میان آن ها، برافکندن آداب و رسوم کهنه و خلاف شرع و عرف همچون ارث ندادن بختیاری ها به دختران و جلوگیری از تحمیل مخارج گزاف بر دوش خانواده های صاحب عزا و عروسی از جمله تلاش ها و اقدامات این رجل برجسته بود که نشان از عقل و دانش و ذهن تحول خواه و نوگرای وی داشت. بی تردید سردار اسعد شخصیتی آزادی خواه، وطن پرست و بیگانه ستیز بود و علاوه بر اینکه در پیروزی مشروطیت نقش اساسی داشت، در تاریخ و فرهنگ ایران زمین و سرزمین بختیاری نیز نقش ارزنده ای ایفاء کرد.

وفات

این شخصیت اثرگذار بر تاریخ مشروطیت که سال ها از بیماری چشم رنج می برد در اواخر عمر کاملاً نابینا و خانه نشین شد تا اینکه انتها در دوم آبان 1296خورشیدی در تهران دیده از دنیا فروبست پیکر او در تکیه میرفندرسکی گورستان تخت فولاد اصفهان در کنار آرامگاه پدرش حسین قلی خان ایلخانی به خاک سپرده شد.

منابع

1- سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری تهران، انتشارات اساطیر، 1376، ص 427

2- تاریخ انقلاب مشروطیت ایران -مهدی ملک زاده، انتشارات سخن، 1387، ص 256

3- گارثویت، جن. رالف، بختیاری ها در آینه تار یخ، ترجمه مهراب امیری، تهران، انتشارات آنزان، 1375 صص 252-254.

1. دانشور علوی، نورالله، تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری، کتابخانه دانش، 1335، ص64.

4- حسن پیرنیا(مشیرالدوله)، تاریخ ایران، تهران، چاپ دهم، نشر نامک، 1379، ص 735

5- گارثویت، جن. رالف، بختیاری ها در آینه تار یخ، ترجمه مهراب امیری، تهران، انتشارات آنزان، 1375، ص 271.

ویزارو: ویزای تضمینی شینگن، ویزای کانادا تضمینی

سلو بلاگ: محفلی برای هم اندیشی