پایانی برای دومینوی خودکشی - راه ساری

خبرنگاران،خودکشی ازجمله آسیب های اجتماعی بحران زا در سراسر جهان است که کارشناسان بسکمک درصدد واکاوی کمی و کیفی آن هستند تا ضمن مهار این پدیده شوم، شتاب منحنی نمودار آن را بکاهند. در حال حاضر آمار مرتبط با پدیده خودکشی در ایران نسبت به آمار جهانی در شرایط مطلوبی قرار گرفته است. شرایطی که البته به اذعان کارشناسان و مسئولان حوزه بهداشت و سلامت روان، به بررسی های تخصصی تر و پایدارتری نیاز دارد تا دومینوی آن را پایانی خوش باشد. پاسخ های سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران ایران و پژوهشگر حوزه آسیب های اجتماعی به سؤالات ما درباره ابعاد پیدا و پنهان پدیده خودکشی را در ادامه دنبال کنید.

گونه های یک مرگ برنامه ریزی شده

خودکشی را می توان براساس نظریات جامعه شناسی که معروف ترین آنها، نظریه امیل دورکیم است، به انواع گوناگونی تقسیم بندی کرد. خودکشی فردگرایانه یا خودمدارانه یکی از انواع خودکشی است که حاصل احساس تنهایی، درونگرایی، انزوا و یا نوعی اختلال روانی است. معمولا در خودکشی خودخواهانه همبستگی فرد با خانواده و جامعه به حداقل رسیده و از سویی ایمنی او نیز نسبت به خودکشی از میان رفته است. این نوع خودکشی در میان مجردان بسیار دیده می گردد در نقطه مقابل خودکشی فردگرایانه، خودکشی دگرخواهانه و ایثارگرایانه واقع شده است و در آن ارتباط فرد با جامعه به حداکثر خود رسیده است و فرد حاضر است برای حفاظت از جامعه و جمع، جان خود را به خطر اندازد و یا حتی به کام مرگ فرو رود. در واقع در این نوع خودکشی، فرد وظیفه اخلاقی عمیقی را در خود احساس می کند و علاقه مند می گردد تا خود را فدای دیگران کند. وقتی فردی به احساس همبستگی و انسجام قوی نسبت به یک گروه فوق العاده یکپارچه و متحد مقید باشد، ارزش ها و هنجارهای گروه را از آن خود می داند و بین منافع خود و گروه فرقی نمی گذارد. در جوامعی که از همبستگی گروهی بالایی برخوردارند، خودکشی دگرخواهانه بیشتر رواج دارد. خودکشی ناشی از بی هنجاری یا بی قانونی (آنومیک) هم زمانی اتفاق می افتد که نظارت جامعه بر رفتارها و هنجارها، ضعیف یا حذف گردد. در این حالت بی هنجاری یا نابسامانی در جامعه به وجود می آید. بی هنجاری از تضعیف وجدان اخلاقی نیز ناشی می گردد و اغلب با بحران های بزرگ اجتماعی، مالی یا سیاسی همراه است. خودکشی تقدیرگرایانه یا جبری، نوعی واکنش به کنترل و تنظیم افراطی اجتماعی جامعه است؛ زمانی که جامعه به صورتی افراطی و شدید اقدام به ایجاد نظمی دستوری می کند تا با ایجاد تسلط اجتماعی فراگیر، همه امور را تهدید و کنترل کند؛ این نوع از خودکشی فرصت بروز می یابد.

ضرورت تشکیل نظام ثبت خودکشی

نرخ خودکشی در ایران فراز و فرودهایی داشته است که در چند سال اخیر شاهد آن بودیم. نکته مهم در ارتباط با آمارهای دقیق و رسمی پدیده خودکشی این است که اگر این آمارها دقیق باشند، می توانند در پیشگیری و کنترل خودکشی بسیار مؤثر واقع شوند. اما بنا به دلایلی، این آمارها چندان دقیق نیست و در دوره هایی به صورت نسبی و حدودی مطرح می شوند. دلایلی مانند عدم پوشش بیمه ای و تضعیف جایگاه های اجتماعی نزدیکان فردی که دست به خودکشی زده است، مانع از ثبت دقیق آمار می گردد. ضمن اینکه از هر 12تا 20 اقدام به خودکشی، یک مورد به مرگ منجر می گردد که اگر آن اقدام به خودکشی ها نیز به درستی ثبت شوند، در تحلیل آماری به محققان و در نتیجه سیاستگذاران کمک می کند. تا به امروز در این ارتباط سازمان پزشکی قانونی کشور به خوبی عمل کرده است و جزو معدود سازمان های دولتی است که هر ساله، آمارهای سال گذشته خود را به روزرسانی می کند. تشکیل نظام ثبت رسمی خودکشی، از الزامات پیشگیری از خودکشی است.

چطور اخبار خودکشی را منتشر کنیم؟

آمار خودکشی در ایران با وجود رشدی که طی سال های اخیر در آن ایجاد شده، نسبت به سایر کشورهای جهان، شرایط مطلوبی دارد؛ شرایطی که باید مورد توجه مسئولان مرتبط قرار گیرد تا از قرمز شدن و یا به هشدار رسیدن آن جلوگیری گردد. مانند شهر ایلام که در دهه 80 به سبب آمار صعودی خودکشی ساکنانش، مرکز خودکشی نام گرفت و در رسانه های مختلف خبر از فعال شدن گسل خودکشی در منطقه ها مختلف آن می دادند. نام و عنوانی که مسئولان را پای کار آورد تا امروز که به طور چشمگیری این آمار کاهش یافته است. جنبه یادگیری خودکشی هم از جمله جوانب این پدیده پیچیده است که اخبار خودکشی سلبریتی ها را که افکار عمومی نسبت به آنها حساس تر هستند، در صدر قرار می دهد و به نوعی با پر رنگ شدن در گردش اطلاعات فضاهای مجازی، به خطری بزرگ تبدیل می گردد. به واسطه همین جنبه و ویژگی پدیده خودکشی است که می گویند در پوشش رسانه ای اخبار خودکشی، باید دقت عمل بیشتری صورت گیرد. این نه فقط در ایران که در همه جای جهان جزو الزامات محسوب می گردد و ارتباطی هم به سانسور رسانه ای به معنای خفقان خبری ندارد. توصیه می گردد اخبار خودکشی، کوتاه، بدون پرداختن به جزئیات و ذکر شیوه و مکان اجرای آن منتشر گردد تا افراد آسیب پذیر و های ریسک در این زمینه با تکانه های عصبی فراوان، به خطر کشانده نشوند. پرداختن به جزئیات یک خودکشی به ویژه خودکشی گروه ها و افراد مرجع باعث می گردد که افراد با شیوه های نوین خودکشی آشنا شوند. بنابراین باید توجه گردد که رسانه های رسمی و تخصصی کشور، نخستین منبع انتشاردهنده اخباری از این دست باشند تا ضمن جلب اعتماد افکار عمومی، به درستی به سؤالات آنها پاسخ داده گردد. اخبار فیک در فضاهای مجازی می توانند به مثابه سمی کشنده در این ارتباط عمل کنند.

از آموزش تا نهادهای متولی

مهارت تاب آوری، مدیریت بحران، حل مسئله، انگیزه سازی برای ادامه زندگی و معنادرمانی ازجمله راهکارهای مناسب برای پیشگیری از اقدام به خودکشی در مواقعی است که با چالشی روبرو شده ایم. باید بدانیم که همیشه همه چیز بر وفق مراد نیست و باید از پس عبور از موانع و مسائل بر بیاییم. تقویت قوه تعقل افراد به امیدآفرینی می انجامد. خانواده و جامعه برای برخورداری از مهارت ها و توانمندی های نام برده، جزو نخستین نهادهای متولی هستند که باید دست به کار شوند. آگاهی های پایه در خانواده و از طریق والدین در افراد نهادینه می گردد. با ورود افراد به جامعه، بخشی از این وظایف به سازمان آموزش و پرورش، دانشگاه ها، رسانه ها و انجمن های آموزشی و فرهنگی مرتبط محول می گردد. مداخلات تخصصی تر در این حوزه به ارگان ها، نهادها و گروه های متخصص بازمی گردد که افراد درصورت روبروه با افکار خودکشی می توانند به آنها مراجعه کنند.

نکته

راه های پیشگیری از خودکشی

زندگی فراز و فرودهای فراوان دارد، فراز و فرودهایی که برای گذر از هر یک از آنها به معنا، هدف یا انگیزه ای نیاز است. معنا و هدف در زندگی به مثابه سپری در برابر افکار شوم و پلید خودکشی است که در سر می پیچد. سپرهای خود را با فکر انتخاب کنید.

افسردگی، پایه اقدام به خودکشی است. یک بیماری بدون چهره و نشانه که شما می توانید با کمی هم صحبتی با فرد افسرده، پی به آن ببرید. در این مرحله بهترین واکنش، معرفی فرد به مراکز و افراد متخصص در حوزه سلامت و بهداشت روان است.

اصول هم صحبتی با فردی که افکار خودکشی دارد به قرار زیر است: مهربان، جدی و مصمم باشید. آرام سخن بگویید. قضاوت و نصیحت نکنید. بیشتر گوش کنید. با او اشک بریزید. سرزنش نکنید و از کلمات امیدبخش استفاده کنید.

اگر فکر می کنید یکی از دوستان یا اعضای خانواده دچار افکار خودکشی است می توانید با اشاره به خاطرات مشترک و خوش به او یادآوری کنید که برایتان قابل اهمیت است و دلایل ناراحتی اش را پیگیری می کنید تا زمانی که بهبود کامل یابد.

تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی یکی از مؤثرترین شیوه های پیشگیری از اقدام به خودکشی محسوب می گردد. دورهمی و مهمانی های ساده برگزار کنید تا اوقات فراغت تان به بهترین شکل ممکن، ساماندهی گردد.

لیستی از کارهای مورد علاقه خود و نزدیکان تان تهیه کنید تا در اسرع وقت و در کنار هم به آنها بپردازید. از استرس و مصرف انواع موادمخدر بپرهیزید. در ازای آنها، شادی و بهانه برای مهربانی و خنده را جایگزین کنید. با خود تکرار کنید: من همین یک بار فرصت زندگی دارم.