یادداشت اختصاصی، تاسیس حزب جدید از سوی عبدالله گل و داوداوغلو؛ مساله روز سیاست ترکیه - راه ساری

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران٬ شواهد نشان می دهد که معادلات و موازنه قدرت سیاسی در ترکیه در حال تغییر است و بسیاری از معادلات سیاسی ترکیه در حال به روز شدن و ورود به یک مقطع جدید است. می توان انتظار داشت که چهارچوب ها و شکل بندی های جدیدی در سیاست داخلی ترکیه صورت بگیرد. شاید بتوان گفت که ترکیه در حال تکرار یک دوران تاریخی سیاسی است که نظیر آن را در سال های 1997 تا 2002 میلادی تجربه نموده بودیم. تحولات سیاسی بعد از سال 2016 میلادی در ترکیه فضایی به وجود آورده که می توان آن را با مقطع سیاسی حساس 1997 تا 2002 یعنی دوران نجم الدین اربکان تا پیش از تاریخ تاسیس حزب عدالت و توسعه مقایسه کرد .

نجم الدین اربکان نخست وزیر اسلامگرای ترکیه با یک کودتای بی سر و صدا و پست مدرن کنار قرار گرفت و حکومت ائتلافی متشکل از چند حزب٬ نتوانست دوام بیاورد و قابلیت آن را نداشت که ترکیه را اداره کند. به همین خاطر در حوزه های مهم و حساسی همچون حقوق بشر٬ عدالت٬ آموزش و معاش مردم مسائل جدی به وجود آمد و ترکیه با یکی از سخت ترین و تلخ ترین بحران های مالی تاریخ معاصر خود روبرو شد و شرایط به گونه ای شد که در سال 2000 تا 2001 میلادی مردم ترکیه فقر و گرانی را به شدت تجربه کردند و تنها در یک شب 40 درصد از میزان ارزش پول ملی ترکیه کاسته شده و به عبارتی روشن٬ ترکیه 40 درصد فقیرتر شد.

در دورانی که ترکیه با بحران های مالی و اجتماعی بزرگی روبرو شده بود و جمعی از شاگردان نجم الدین اربکان حزب جدیدی به نام فضیلت تاسیس نموده بودند٬ شخصیت هایی همچون رجب طیب اردوغان٬ عبدالله گل، بلنت آرنج و عبداللطیف شنر به عنوان جناح متجدد و نوگرا در حزب فضیلت٬ راه خود را از دیگران جدا کردن.

شاگردان متجدد اربکان بر این باور بودند که نجم الدین اربکان در تصمیمات و اقدامات سیاسی حساس و مهم٬ با کسی مشورت نمی نماید و حزب به صورت یک نفره اداره می گردد. آنها همچنین معتقد بودند که گرایش اسلام گرایانه مطلق در حزب فضیلت و دیگر احزابی که اربکان تأسیس نموده بود٬ موجب آن شده که غرب گرایان اجازه ندهند این احزاب اسلامگرا به قدرت برسند. به عبارت دیگر آنها معتقد بودند که لیبرال بودن و فاصله دریافت از گفتمان های اسلامی می تواند منجر به آن گردد که حتی یک حزب اسلام گرا نیز در ترکیه صاحب قدرت گردد. این یکی از اصلی ترین اندیشه های جناح متجدد در حزب فضیلت بود که همچنان که در سطور پیشین نیز بدان اشاره شد٬ افرادی همچون گل٬ اردوغان آرنچ و دیگران٬ سردمدار چنین تفکر سیاسی خاصی بودند. این گروه در کنگره سال 1999 به جای آن که از رجایی کوتان از شاگردان مورد اعتماد و مورد حمایت اربکان حمایت نمایند٬ بر روی عبدالله گل حساب ویژه باز کردند اما در انتخابات داخل کنگره٬ عبدالله گل نتوانست رجایی کوتان را شکست دهد. اما در سال 2000 میلادی اتفاق دیگری روی داد که بر سرنوشت تمام آن سیاستمداران به شکل جدی و حیاتی تاثیر گذاشت. مساله این بود که دادگاه قانون اساسی دیوانعالی کشور و همچنین سر دادستان دادگاه جمهوری به اتفاق آرا تصمیم دریافتد حزب فضیلت را تعطیل نمایند و فعالیت این حزب را ممنوع اعلام کردند.

بعد از تعطیل شدن حزب فضیلت٬ شاگردان نوگرای اربکان همچون اردوغان و گل در کنار هم گرد آمده و حزب عدالت و توسعه را تأسیس کردند اما شاگردان قدیمی اربکان که به خط فکری او و رجایی کوتان نزدیک بودند٬ حزب اسلام گرای سعادت را تاسیس کردند. به این ترتیب اتفاقات سیاسی در خلال سال های 1997 تا 2002 میلادی موجب آن شد که تحولات سیاسی مهمی در سالیان اخیر در ترکیه روی دهد. حزب عدالت و توسعه در سال 2002 میلادی توانست با یک پیروزی قاطع به تنهایی دولت را تشکیل دهد و در جبهه مخالفین نیز تنها حزب جمهوری خلق بود که توانست به مجلس راه پیدا کند و دیگر احزاب به خاطر کسب آرای ضعیف و ناتوانی در عبور از حد نصاب 10 درصد آرا٬ در خارج از مجلس ماندند و به این ترتیب دوران اقتدار 17 ساله حزب عدالت و توسعه شروع شد.

دوران تغییر و تحول

با آن که حزب عدالت و توسعه از ریشه اسلام گرایی و از جامعه محافظه کاران بود اما در منش سیاسی جدید خود از خط لیبرال دموکرات تبعیت کرد. عدالت و توسعه در سالیان 2002 تا 2010 میلادی مسایلی همچون عضویت در اتحادیه اروپا٬ شراکت استراتژیک با آمریکا و هماهنگی و انسجام با غرب را در دستور کار قرار داد و در چارچوب سیاست های منطقه ای نیز تا پیش از رویداد مهم بهار عربی٬ ترکیه با تمام کشورهای همسایه در رفاقت و ارتباط کامل بود و این سیاست را به عنوان سیاست تنش صفر نام نهاده بود. اما پس از رویداد کشتی ماوی مارمارا و مسائل مرتبط با بهار عربی٬ شاهد آن بودیم که حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه در ترکیه به جای تبعیت کامل از خط سیاسی لیبرال دموکرات٬ رفته رفته به خط اسلامی بازگشت و با استفاده از گفتمان اسلامی کوشش کرد اهداف سیاسی خود را تا حدودی تغییر دهد و شاهد آن بودیم که در تلویزیون رسمی دولتی ترکیه به نام تی.آر.تی٬ طی چندین سریال در خصوص امپراتوری عثمانی ساخته شد و در تداوم تحولات سیاسی پس از کودتای نافرجام سال 2016 میلادی نیز به جایی رسیدیم که حزب عدالت و توسعه با حزب حرکت ملی ائتلاف جمهور را تشکیل داد. به عبارتی روشن٬ اردوغان و یاران او با گفتمان تجدد خواهی جهت خود را از حزب رفاه و سعادت جدا نموده و حزب عدالت و توسعه را تأسیس کردند٬ سپس بر اساس خط سیاسی لیبرال دموکرات پیش رفتند٬ بعدها و در جریان ماوی مارمارا و بهار عربی به خط اسلامی بازگشتند و پس از ائتلاف حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی و در جریان ائتلافی که تاکنون سه سال از آن سپری شده است٬ شاهد آن هستیم که یک بار دیگر حزب عدالت و توسعه در خط سیاسی خود دچار تغییر شده و حالا به سمت ملی گرایی قدم برداشته است. خود هواداران حزب عدالت و توسعه نیز تا حدی تحت تأثیر آرمان ها و گفتمان های ملی گرایانه ترکی قرار گرفته اند. اما این ائتلاف در انتخابات شهرداری های ترکیه به ضرر اردوغان تمام شد. اگرچه ائتلاف بین حزب عدالت و توسعه و دولت باغچلی به نفع حزب حرکت ملی تمام شد اما نتایج انتخابات اخیر نشان می دهد که بخش مهمی از هوادارانی اسلامگرا و محافظه کار حزب عدالت و توسعه به خاطر ائتلاف با ملی گرایان٬ حاضر نشدند به نامزدهای آکپارتی رای بدهند.

اتاق فکر حزب عدالت و توسعه و مغزهای اصلی موسس این حزب که در سال 2002 تا 2014 میلادی اردوغان را همراهی کردند٬ در حوزه های مالی٬ سیاست خارجی و سیاست داخلی نقدهای به اردوغان داشتند. آنها رفته رفته از حزب فاصله گرفته و آزرده خاطر شدند. در هفته های اخیر نیز شاهد آن بودیم که عبدالله گل٬ احمد داوداغلو و چندین چهره دیگر سابق حزب عدالت و توسعه٬ رنجیدگی و نقدها خود را بر زبان آورده اند و در بعضی از رسانه ها و شبکه های فضای مجازی٬ آشکارا علیه اردوغان و سیاست های حزب٬ لب به انتقاد گگردده اند. ما شاهد این هستیم که آن اتفاقات و تحولاتی که در سال 2000 میلادی در حزب فضیلت اربکان روی داد و منجر به آن شد که شاگردان متجددی هم چون اردوغان و دیگران از اربکان جدا شوند٬ پس از 19 سال در حزب عدالت و توسعه تکرار می گردد و حالا گروهی می خواهند به عنوان تجدد خواستار و نوگرایان متفاوت٬ از حزب عدالت و توسعه جدا شوند جهت خود را به شکلی دیگر ادامه دهند .

احتمال تاسیس حزب جدید

افرادی همچون عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه و از موسسین حزب عدالت و توسعه و همچنین معاون سابق اردوغان در حوزه مالی یعنی علی باباجان که هم به عنوان وزیر امور خارجه و هم به عنوان وزیر اقتصاد فعالیت نموده٬ از اصلی ترین افرادی هستند که قصد دارند حزب جدید تاسیس نمایند. البته گل و باباجان تنها نیستند و چهره های مهم دیگری نیز با آنها همراه شده اند. یکی از آنها هاشم کلچ٬ قاضی باسابقه و مهمی است که پیشتر به عنوان ریاست دادگاه قانون اساسی (دیوانعالی کشور) صاحب یکی از مهم ترین مقامات قضایی ترکیه بوده است . فرد دیگر٬ مصطفی باش است که سابقه معاونت اربکان را کارنامه خود دارد و در سال 2002 تا 2007 میلادی به عنوان نماینده آکپارتی در مجلس حضور داشته و حالا با عبدالله گل و علی بابا جان همراه شده است .

مدتی است که در خصوص تأسیس حزب جدید رئیس جمهور سابق سخن به میان آمده است و یکی از نمایندگان نزدیک به عبدالله گل به من اطلاع داده است که رهبر این حزب جدید٬ نه خود عبدالله گل٬ بلکه علی بابا جان خواهد بود و نهایتا تا 4 ماه دیگر این حزب به شکل رسمی اعلام موجودیت خواهد نمود. اصلی ترین خط سیاسی حزب جدید نیز بر مبنای همان اهداف و آرمان های قدیمی حزب عدالت و توسعه و بر مبنای خط لیبرال دموکراسی خواهد بود.

داوداوغلو هم حزب جدید تاسیس می نماید؟

احمد داوداوغلو سیاست مداری است که به خواست اردوغان ازمقام نخست وزیری و رهبری حزب عدالت و توسعه استعفا داده و کنار قرار گرفت. او نیز از افرادی است که نقدها بسیاری علیه اردوغان و آکپارتی مطرح نموده است.

پس از انتخابات شهرداری های ترکیه٬ داوداوغلو با انتشار یک متن 15 صفحه ای مانیفیست گونه٬ در تمام حوزه های سیاسی و مالی و اجرایی از حکومت آکپارتی انتقاد کرد و بدون آن که اسم ببرد٬ اردوغان را نیز مورد انتقاد قرار داده و اقدامات او را به چالش کشید.

گفته می گردد که داوداوغلو نیز به دنبال تاسیس یک حزب جدید است و به منظور کسب اطلاع از نظرات طبقات و طیف های مختلف٬ در آنکارا دیدارهایی انجام داده و احتمالا نام حزب او حزب آرامش ( Huzur Partisi ) خواهد بود. اما اغلب کارشناسان٬ صاحب نظران و فعالان سیاسی معتقدند که اگر داوداوغلو یک حزب جدید تاسیس کند٬ هواداران چندانی نخواهد داشت و او نمی تواند در جامعه ترکیه به عنوان یک سیاست مدار محبوب و مردمی بر صحنه قدرت بدرخشد. به همین خاطر٬ این تحلیل نیز به میان آمده که اساسا داوداوغلو٬ نمی خواهد یک حزب جدید ماندگار تاسیس کند بلکه می خواهد با این تاکتیک ها٬ با دست پر به حزب عدالت و توسعه بازگردد و در واقع در حال چانه زنی با اردوغان است تا موقعیت خوبی در آکپارتی پیدا نموده و دوباره به قدرت بازگردد.

تمام تحولات مرتبط با تاسیس احزاب جدید گل و داوداوغلو در حالی صورت می گیرد که اردوغان نیز با دقت و بدون سر و صدا تمام تحرکات آنها را پیگیری می نماید و به ویژه حسایست و دقت بیشتری بر روی اقدامات گل و باباجان دارد. فعلا که ترکیه بر روی انتخابات مجدد استانبول تامل نموده و دقت همه بر روی رقابت های مرتبط با شهرداری کلانشهراستانبول است. اما قطعا پس از برگزاری انتخابات مجدد استانبول٬ توجه به احتمال تاسیس احزاب جدید٬ به طور جدی توجه همه را جلب خواهد نمود.

رمضان بورسا

روزنامه نگار ترک

مجله سرگرمی: مجله سرگرمی، تفریحی و گردشگری