به دنیای کتاب های محمود دولت آبادی سفر کنید

به گزارش راه ساری، هر نویسنده ای برای خود دنیایی دارد و هر کتاب او، روایت گر بخشی از این دنیاست. برای کشف رمز و راز دنیای یک نویسنده، این بار در خبرنگاران مگ، سراغ یک نویسنده بزرگ ایرانی رفته ایم: محمود دولت آبادی.

این نام که برای همه علاقه مندان به ادبیات معاصر ایران آشناست، به نویسنده ای تعلق دارد که خالق بلندترین رمان فارسی است و آثارش به 11 زبان زنده جهان ترجمه شده اند.

دولت آبادی هنوز نویسنده ای پرکار است و تازه ترین کتابش با نام بیرونِ در همین چند هفته پیش توسط نشر چشمه منتشر شد.

محمود دولت آبادی، آقای رمان ایران

محمود دولت آبادی متولد 1319 است و دهم مردادماه سال جاری 79ساله می گردد. روزگاری که این نویسنده نامدار سپری نموده، برای ایران پر از وقایع مهم و تاثیرگذار بوده و اگر بنا به تاریخ نگاری باشد، فصل قطوری را به خود اختصاص می دهد؛ صفحه هایی از تاریخ ایران که تجربه سایه جنگ جهانی دوم بر کشور، اوضاع سیاسی-اجتماعی پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن، جنگ و روزگار حاضر را توضیح می دهند.

دولت آبادی برای تمام این سال ها نوشته است.

کودکی محمود دولت آبادی در دولت آباد سبزوار گذشته است؛ همان جا او به مدرسه هم رفت. البته آموختنی ها بیش و پیش از مدرسه، در اشعار و مرثیه هایی بود که مردم سبزوار برای قهرمان مردمی شان، گل محمد می خواندند و او در سراسر کودکی اش می شنید. کلیدر، مهم ترین اثر محمود دولت آبادی، بر اساس داستان واقعی زندگی گل محمد نوشته شده است. خودش می گوید این کتاب یادگاری است برای آینده ما و نوشتن آن را تحقق یک آرزوی بزرگ می داند.

نویسندگی دولت آبادی نه فقط به خاطر پشتکاری که او اصولا با سابقه اشتغال در مشاغل بسیار متنوع در خود پرورش داده، بلکه به خاطر نزدیک بودن تجربه زیسته اش به رنج مردم و به ویژه روستاییان به چنین موفقیتی رسیده است. جان مایه همه آثار داستانی او توصیف رنج و فقر مردم در بحبوحه های تاریخ است؛ فضایی که نویسنده آن را با گوشت و خونش لمس نموده است.

شمس لنگرودی، شاعر و پژوهشگر، در مراسمی به دولت آبادی می گوید: هر چند گفتنش درست نیست اما خوشحالیم که در زندگی رنج کشیدید! چون رنجی که کشیدید منجر به آفرینش آثاری شد که به ما زندگی آموخت و تحمل مسائل را برایمان آسان کرد.

کار، همواره جزئی جدایی ناپذیر از زندگی دولت آبادی بوده است. او کارگری را به اشکال مختلف، از کار روی زمین گرفته تا پادویی کفاشی و بعدتر در تهران، حروف چینی در چاپخانه و سلمانی تجربه نموده است. چند سال پیش در مصاحبه ای گفته بود هنوز همان مردی است که او را به کار سخت و زیاد می شناسند و روزگاری تعجب دیگران را برمی انگیخته که چطور بعد از یک روز پرکار، تا ساعت دو نیمه شب کتاب می خواند و صبح زود دوباره سر کار حاضر می گردد!

دور از انتظار نیست که چنین نویسنده ای، در آثارش بسیار به ستایش کار بپردازد.

مهاجرت دولت آبادی به تهران، به خاطر و به عشق تئاتر بود. او در تهران یک دوره آموزش نظری و عملی تئاتر را گذراند و پس از آن، فعالیت جدی اش را به عنوان بازیگر آغاز کرد که به حضورش در آثار کارگردان هایی مانند بهرام بیضایی و داریوش مهرجویی منجر شد. در همان سال ها بود که دولت آبادی جوان، مصمم تر از قبل دست به قلم شد و در سال 1341 اولین داستانش را با نام ته شب در یک مجله به چاپ رساند. نوشتن و نوشتن و نوشتن برای دولت آبادی تا آنجا پیش رفت که حتی سینما و تئاتر را در این راه کنار گذاشت و در کمتر از ده سال تبدیل به چهره ای شناخته شده در محافل ادبی شد.

در سال 1352 دولت آبادی پس از سابقه چند بار دستگیری به دلایل سیاسی، روانه زندان و محکوم به تحمل سه سال حبس شد. در سال های زندان، گویا روح نویسنده در تدارک خلق آثار مهمی بود. بلافاصله بعد از آزادی، دست به قلم برد و ظرف هفتاد روز، رمان مهم جای خالی سلوچ را نوشت. این رمان به زعم بسیاری از کارشناسان، بهترین اثر محمود دولت آبادی است. به جز این، نگارش کلیدر هم در همین دوره آغاز شد و 15 سال از عمر نویسنده را به خود اختصاص داد.

دولت آبادی با درخشش آثارش در سطح جهانی هم توانست مدال شوالیه ادب و هنر فرانسه را از سفیر فرانسه در ایران دریافت کند. علاقه مندان به آثار او و همچنین بعضی کارشناسان، حتی در دوره هایی او را گزینه ای برای دریافت نوبل ادبیات می دانستند.

همچنبن در مراسم تولد هفتاد و سه سالگی این نویسنده محبوب در زادگاهش، از تمبر یادبود او با شعار آقای رمان ایران رونمایی شد.

از میان آثار پرشمار محمود دولت آبادی، انتخاب چند اثر برای شناختن جهانی او زیاد آسان نیست. باید گفت خواندن حداقل یکی از کتاب های دولت آبادی نه فقط برای ماجراجویی، بلکه به عنوان یکی از عوامل معرف ادبیات معاصر ایران، برای همه کتاب دوستان ایرانی مفید و مهم است.

در ادامه چند کتاب را برای مطالعه از این نویسنده بزرگ پیشنهاد می کنیم.

کلیدر، بلندترین رمان فارسی

کلیدر، رمانی سه هزار صفحه ای که عنوان بلندترین رمان فارسی را به خود اختصاص داده، بر اساس داستانی واقعی از زندگی یک قهرمان مردمی در سبزوار به نام گل محمد نوشته شده است. گل محمد که در راه مبارزه با ستم و ستمگر از هیچ چیز فروگذار نمی کرد، برای مردم سبزوار یک قهرمان تمام عیار باقی ماند و تا سالیان زیادی مردم او را در داستان ها و اشعارشان می ستودند.

کلیدر البته زندگینامه نیست و دولت آبادی در این اثر عظیم، از هنر داستان سرایی و تخیلش برای شاخ وبرگ دادن و کمی هم تصرف در ماجرای واقعی بهره گرفته است.

کلیدر در ده جلد (5 جلد قطور) منتشر شده و در این فرصت مفصل، نزدیک به صد شخصیت داستانی آفریده شده اند. شخصیت پردازی قوی و توصیف های بسیار دقیق به ویژه توصیف ظاهری تک تک این شخصیت ها طوری است که موقع خواندن کتاب حس می کنید روبه رویتان ایستاده اند!

دولت آبادی می گوید: دیگر گمان نکنم که نیرو و قدرت و دل و دماغم اجازه بدهد کاری کامل تر از کلیدر بکنم. کلیدر از جهت کمی و کیفی، کامل ترین کاری است که من تصور می نموده ام که بتوانم و شاید بگردد گفت در بعضی جهات از تصور خودم هم زیادتر است.

کلیدر نقطه اوج مسیری بود که دولت آبادی تا آن موقع در داستان نویسی دنبال می کرد. این کتاب مثل بسیاری از داستان های کوتاه او در یکی از دهات خراسان جریان دارد و توضیحی است از غم و رنج مردمی که فقر و ستم زمانه به روزشان آورده. با این وجود در این رمان قرار نیست با مشتی شخصیت مفلوک و منفعل روبه رو شوید. ویژگی مهمی که در نگاه دولت آبادی به زندگی مردمان رنجدیده وجود دارد، پررنگ بودن امید در اوج سختی ها و ستایش کار به عنوان جوهر آدمیزاد است.

این اثر بزرگ را انتشارات فرهنگ معاصر در پنج جلد به چاپ رسانده که می توانید دوره پنج جلدی آن را از خبرنگاران تهیه کنید.

نسخه الکترونیکی کلیدر هم در 5 جلد در فیدیبو قابل دسترسی است. با کلیک روی تصویر زیر، به صفحه دانلود جلد اول و دوم کلیدر راهنمایی می شوید.

جای خالی سلوچ، شاهکار دولت آبادی

صحبت از شاهکار دولت آبادی اگر باشد، قطعا در کنار کلیدر نام رمان ارزشمند جای خالی سلوچ به میان می آید. به این ترتیب اگر می خواهید خواندن کتاب های این نویسنده بزرگ هم عصرمان را آغاز کنید، جای خالی سلوچ با توجه به حجم بسیار کمترش در مقابل کلیدر، یک انتخاب عالی است. بعد از این کتاب احتمالا وسوسه خواهید شد برنامه ریزی کنید و کلیدر را هم بخوانید!

این رمان در همان حال و هوایی است که همواره از دولت آبادی انتظار داریم و این بار قهرمان داستان، یک زن است. البته نه اینکه زنان در سایر آثار دولت آبادی نقش کم رنگی داشته باشند که اتفاقا اینطور نیست اما در جای خالی سلوچ این نقش پررنگ، نمود عینی تری گرفته است.

نویسنده در این باره می گوید: به چشم می توانیم ببینیم که زنان ما در جاهای مختلف ایران پابه پای مرد کارهای سخت انجام می دهند، در امر دامداری، کشاورزی، نساجی و غیره … و در سهمی که از عذاب زندگی می برند و نیرویی که در مقاومت و سخت کوشی در برابر این زندگی مصرف می نمایند هم هیچ کم از مردها ندارند. […] در این مایه تلاش خودبه خودی من این بوده که شخصیت واقعی زن به عنوان نیروی بسیار ارزنده در کارهایم به تجلی دربیاید. (نقل از کتاب ما نیز مردمی هستیم)

جای خالی سلوچ همان طور که از اسمش پیداست، ماجرای بعد از ناپدید شدن شخصیتی به نام سلوچ را روایت می نماید که مرد خانواده است. پس از رفتن سلوچ، همسر او، مِرگان، سعی بر حفظ کانون خانواده و به چنگ و دندان دریافت دو فرزندش، عباس و ابراو دارد. کتاب، داستان درد و رنج و تسلیم ناپذیری این زن روستایی است که به قول دولت آبادی مثل یک ماده ببر از زندگی اش دفاع می نماید، آن را دگرگون می نماید و حتی پابه پای دیگران وقتی که لازم بگردد با فردایی مبهم رو در رو می گردد.

جای خالی سلوچ را نشر چشمه منتشر نموده و می توانید آن را از خبرنگاران تهیه کنید.

روزگار سپری شده مردم سالخورده، کاری متفاوت

رمان سه جلدی روزگار سپری شده مردم سالخورده هم از آن دست آثار محمود دولت آبادی است که باید بزرگشان شمرد. این کتاب هم مثل کلیدر در حکم سندی است که بخشی از تاریخ معاصر ایران را با زبان نغز داستان به تصویر کشیده است. کتاب به روایت زندگی سه نسل از یک خانواده می پردازد که با عنوان های کتاب اول (اقلیم باد)، کتاب دوم (برزخ خس) و کتاب سوم (خاتمه جغد) در سه جلد به چاپ رسیده است.

دولت آبادی در روزگار سپری شده مردم سالخورده راوی رنجی است که شخصیت های داستانش با آن پیچیدگی و ظرافتی که در توصیف آن ها به خرج می دهد، بیان می نمایند. سبک روایت این کتاب با دو اثری که قبلا به آنها اشاره نمودیم، متفاوت است و در فصل های مختلف کتاب، راوی از شخصیتی به شخصیتی دیگر تغییر می نماید. همه راویان داستان، چنان که از اسم کتاب برمی آید مردمانی سالخورده اند که انگار خاطراتشان را ورق می زنند. درواقع این خاطرات، ریشه در خاطرات جمعی مردمی دارد که در این سرزمین زندگی می نمایند.

در قسمتی از کتاب از قول یکی از راویان می خوانیم: من به بهانه رسیدن به زندگی، همواره زندگی را کشته ام.

در این رمان سه جلدی، درمورد زمان هم با رویکردی تازه از دولت آبادی روبه رو هستیم و شاهدیم که توالی زمانی وقایع عامدانه به هم می ریزند. حتی سبک واقع گرایانه نویسنده در روزگار سپری شده مردم سالخورده، دستخوش تغییراتی شده و حضور خیال و رویا این بار انگار از واقعیت پررنگ تر است. نکته دیگر آن که به تناسب تعداد راویان داستان، فضایی که داستان در آن جاری است، تغییر نموده و در کنار فضاهای روستایی که معمولا از دولت آبادی انتظار آفریدنش را داریم، فضاهای شهری هم در این کتاب به تصویر کشیده می شوند.

به دنبال مجموع این دلایل است که خود نویسنده هم این اثر را به عنوان کاری متفاوت معرفی می نماید.

رمان سه جلدی روزگار سپری شده مردم سالخورده را می توانید از سایت خبرنگاران تهیه کنید.

کارنامه سپنج، آثار غیرداستانی و آثار جدیدتر

محمود دولت آبادی البته به جز رمان داستان های بلند و کوتاهی هم در کارنامه خود دارد که به خصوص در دوره ای که آغاز به نوشتن کرد و سپس به شهرت رسید (در سال های بین 1340 تا اوایل دهه 1350) تعداد آنها بیشتر است. او بعدها تعدادی از این داستان ها را در قالب مجموعه ای به نام کارنامه سپنج توسط نشر نگاه به چاپ رساند.

این مجموعه شامل ده کتاب با نام های گاواربان، باشبیرو، از خم چمبر، عقیل عقیل، دیدار بلوچ، بیانی و هجرت، گلدسته و سایه ها، ادبار و آینه، آوسنه بابا سبحان است. در چاپ جدید مجموعه، کتاب دیگر دولت آبادی با عنوان آن مادیان سرخ یال هم به آن افزوده شده است.

خودش درباره این داستان ها می گوید: این داستان ها در دوره ای از زندگی من نوشته شده اند که جا و مکانی برای نوشتن شان نداشتم و تقریبا همه شان را در قهوه خانه های تهران و عمدتا در قهوه خانه وطن - کنار ورودی سینما سعدی - می نوشتم از صبح تا نهار بازار، که قهوه خانه شلوغ می شد. وقتی پول دیزی نداشتم پا می شدم می رفتم بیرون، نصف نان. و با خلوت شدن قهوه خانه برمی گشتم آنجا و می نشستم پشت همان میز کوچک ته آن باریکه. زمستان ها هم پشت به دیوار گرم مطبخ می دادم تا بدنم جان بگیرد.

علاوه بر این، دولت آبادی تعدادی آثار غیرداستانی هم دارد که از آن جمله باید به کتاب نون نوشتن و همچنین کتابی جدیدتر، عبور از خود، از سرگذشت هردو از نشر چشمه اشاره نمود. دولت آبادی نویسندگی نمایشنامه و فیلمنامه و حتی کارگردانی را هم در کارنامه خود دارد. یکی از معروف ترین فیلم های سینمای آن روزها، گوزن ها به کارگردانی مسعود کیمیایی هم براساس نمایشنامه تنگنای دولت آبادی ساخته شده است.

اما در انتخاب کتاب هایی که در این مطلب معرفی شدند، به آثاری توجه شده که بیش از هرچیز معرف جهانی نویسندگی دولت آبادی باشند. جهانیی که در آن توصیف های دقیق و طولانی، پراکنده گویی های استادانه و گفت وگوها مجال فراوان دارند و مخاطب را روزها و گاه ماه ها پای خود می نشانند.